سیری در شعری از سیمین بهبهانی (2)

سرودِ نان

تحلیلی از شین میم شین 

·        این اولین شعری است که ما از سیمین بهبهانی می خوانیم و بسان خروس نابهنگامی دیر می خوانیم.

·        چون شاعر همین روزها دار باقی را وداع گفته است.

·        بزعم بعضی ها، «بانوی غزل» بوده و بزعم بعضی های دیگر «نیمای غزل.»

·        شاعر ظاهرا شهرت جهانی داشته و جوایز بین المللی هم به نصیب برده و حتی برک او ـ با ـ ما ابیاتی از ایشان را برای برقراری روابط شناور در«ابر» دروغ  موسوم به روابط برابر حقوق، در منابری قرائت کرده است.

·        بر جماعت حسود صد لعنت.

·        ما همین شعر سیمین را مورد تأمل عینی قرار می دهیم.

·        نه قصد دریافت منظور شاعر را داریم و نه قصد خیال بافی راجع به محتوای شعر او را.

·        هنر ما در بالا رفتن هراس آمیز از نردبام  مفاهیم هر اندیشه (هر جمله، هر بیت، هر نظر)  خلاصه می شود.

·        و به قول امیر نیک آیین مان، « مفاهیم پله های شعورند.»

·         مفاهیم آجرهای اولیه اندیشه اند که در کسوت کلمات، تجسم مادی می یابند، روی کاغذ می نشینند و دهان به دهان و سینه به سینه و نسل به نسل منتقل می شوند.

1

مطرب دوره گرد باز آمد

نغمه زد سازِ نغمه پردازش

سوزِ آوازه خوان دف در دست

شد هماهنگِ ناله سازش

·        ظاهرا منظور شاعر، حاجی فیروز است که مطربی «بی همه چیز» است.

·        به هنگام جشن نوروز می آید.

·        نه مکان و محل کار ثابتی دارد و نه جز اندام و آواز و ساز و استعداد خویش وسیله امرار معاشی.

·        یعنی پرولتر تر از هر پرولتری است.  

·        «بی همه چیز» تر از هر «بی همه چیزی» است.  

2

پای کوبان و دست افشان شد

دلقکِ جامه سرخِ چهره سیاه

تا پشیزی ز جمع بستاند

از سر خویش بر گرفت، کلاه

·        شاعر در این بند شعر با  مفاهیم «دلقکِ جامه سرخِ چهره سیاه» و «پای کوبی و دست افشانی» از هویت حاجی فیروزی مطرب دوره گرد پرده برمی دارد و با  مفاهیم « پشیز از جمع ستاندن» و  «کلاه از سر برگرفتن» از ماهیت طبقاتی او، یعنی از پرولتریت او:

·        رقص و آواز و سرگرمی و تفنن (به مثابه کالای موسوم به نیروی کار در اقتصاد سیاسی) و پشیز (به مثابه بهای کالای موسوم به نیروی کار) و جمع رائی و مستمع  (تماشاچی و شنونده) به مثابه مشتری و خریدار و مصرف کننده کالای موسوم به نیروی کار مطرب دوره گرد.

3

گرم شد با ادا و شوخیِ او

سور رامشگران بازاری

چشمکی زد به دختری طناز

خنده ای زد به شیخ دستاری

·        شاعر در این بند شعر، از رابطه حاجی فیروز با مستمع و رائی پرده برمی دارد:

·        مطرب و رامشگر دوره گرد، به ازای پشیر به مثابه دستمزد،  فقط رقص و آواز و شادی و شور و شعور و شعر عرضه نمی کند، بلکه  با جامعه خویش نیز رابطه نوعی و انسانی برقرار می کند.

·        انسان است و نه ماشین.

·        چشمکی به دخترکی شوخ و زیبا می زند و خنده ای به شیخی عمامه دار.

4

·        می توان گفت که شاعر میان مطرب و مردم رابطه دیالک تیکی داد و ستد برقرار می کند:

·        داد به ازای ستد و یا ستد به ازای داد.

·        عرضه (داد)  کالای هنری به ازای دریافت (ستد) پشیزی.

·        عرضه (داد)  نعم معنوی به ازای دریافت (ستد) نعم مادی (نان و مسکن و پوشاک و بهداشت و غیره)  

·        پشیز در تحلیل نهائی کلید قفل صندوق مایحتاج مادی و معنوی است.

·        مطرب دوره گرد می تواند با پشیز، حوایج مادی خود و خانواده خود را رفع کند:

·        پشیز برابر است با نان و پنیر و مسکن و بهداشت و آموزش و پرورش و غیره.

5

کودکان را به سوی خویش کشید

که بهار است و عید می آید

·        مطرب در این بیت شعر، با کودکان جامعه رابطه برقرار می کند و نه با دارندگان و دهندگان پشیز.

·        این بدان معنی است که مطرب دوره گرد ضمن تولید نعم معنوی،شعور اشاعه می دهد و به آموزش و پرورش فکری نسل جدید مبادرت می ورزد:

·        مطرب از تعویض فصول خبر می دهد.

·        از پایان زمستان سرد و تیره و یخبندان و شروع بهار ملایم و روشن و عطرافشان.

6

 مقدمم فرخ است و فیروز است 

شادی از من پدید می اید

·        مطرب در این بیت با افتخار و غرور و خود آگاهی از سوبژکتیویته خود، از سوبژکت وارگی خود، از نقش مؤثر و صرفنظرناپذیر خود، از «مولد شادی بودن خود»، از «مقدم مبارک و فیروز خود» پرده برمی دارد.

  

·        می توان گفت که در این بیت شعر، آگاهی و خود آگاهی، روشنگری و خودروشنگری دست در دست با هم می روند و دیالک تیکی را تشکیل می دهند:

·        دیالک تیک آگاهی و خود آگاهی را

·        دیالک تیکی روشنگری و خودروشنگری را

·         

·        این در طبیعت آگاهی است که با خود آگاهی همراه باشد.

·        با اشاعه آگاهی و با از آن خود کردن آگاهی، خواه و ناخواه،  خود آگاهی کسب می شود:

·        آگاهاننده و آگاه گردنده ضمنا به خویشتن خویش نیز آگاه می شود.

·        روشنگر با تنویر محیط زیست خود به خودروشنگری دست می یابد.

·        فرق، اختلاف، تفاوت و تضاد ماهوی پرولتر با برده و رعیت و کلفت و کنیز و نوکر و غلام همین جا ست:

·        آگاهی و خود آگاهی 

·        می توان گفت که گذار از رهیت و رعیت به پرولتریت ضمنا به معنی گذار از نادانی به آگاهی و گذار از ناخود آگاهی به خود آگاهی است.

ادامه دارد.