سیری در شعری از سیمین بهبهانی (3)

سرودِ نان

تحلیلی از شین میم شین 

این منم، پیک نوبهار منم

که به شادی سرود می خوانم

لیک ـ آهسته ـ نغمه اش می گفت،

که نه از شادی ام، پی نانم

·        شاعر در این بند شعر، هم از روندهای پسیکولوژیکی (روانشناسی) رامشگر دوره گرد پرده برمی دارد، هم از استنباطات شخصی خویش از شیوه زیست و تفکر رامشگر، هم از پایگاه طبقاتی خویش و هم از جهان بینی خویش:

1

این منم، پیک نوبهار منم

که به شادی سرود می خوانم

·        در این بیت شعر، همانطور که در تحلیل ابیات قبلی ذکر شد، دیالک تیکی از آگاهی و خود آگاهی رامشگر دوره گرد تبیین می یابد:

·        بنا بر برداشت شاعر، حاجی فیروز می داند که کیست:

·        او می داند که پیک نوبهار است.

·        یعنی به فونکسیون اجتماعی خود، آگاه است.

·        او خود را چاوش بهار می داند، چاوشی که باز آمد بهار را نوید می دهد.

·        یعنی به اطلاع مردم می رساند.

·        فونکسیون آگاهی بخش حاجی فیروز به همین دلیل است.

2

این منم، پیک نوبهار منم

که به شادی سرود می خوانم

·        در این بیت ضمنا از خودشناسی و به عبارت عام تر از خود آگاهی پرولتر دوره گرد نیز پرده برداشته می شود:

·        حاجی فیروز چاوش بهار است و مژده باز آمد بهار را با سرود خویش به گوش مردم می رساند.

·        دیالک تیک آگاهی و خود آگاهی به همین دلیل است:

·        او هم از باز آمد بهار آگاه است، هم همین آگاهی را به گوش خلق می رساند و توده را برای استقبال از نوبهار فعال می کند و هم خود را و نقش و فونکسیون خود را می شناسد، یعنی خود آگاه است.  

·        فرق انسان با خر همین است.

3

این منم، پیک نوبهار منم

که به شادی سرود می خوانم

·        شاعر به احتمال قوی از روحیه منعکسه در حرکات و سکنات و رفتار مطرب دوره گرد، به روندهای معرفتی ـ روانی او پی می برد و از قول او می نویسد:

« که به شادی سرود می خوانم»

·        این بدان معنی است که مطرب دوره گرد خود نیز از باز آمد بهار شادمان است و مژده رسان بی طرف و بی تفاوت و خنثائی نیست.

·        جزو خلق است و در شادی و اندوه خلق شریک و حتی دخیل استت.

·        در جامعه حاجی فیروز شاعر پرولتاریا همین دیالک تیک شادی و غم را با صراحتی بروشنی آفتاب در معروف ترین شعر خویش تبیین داشته است:   

 

در غم انسان نشستن

پا به پای شادمانی های مردم

پای کوبیدن

·        این یکی از خصایل ماهوی توده های مولد و زحمتکش است.

·        در جامعه و همبود خود فعال بودن و در غم و شادی جامعه و همبود خود  شریک و دخیل بودن.

·        سوبژکت اجتماعی به معنی کامل کلمه بودن.

4

لیک ـ آهسته ـ نغمه اش می گفت،

که نه از شادی ام، پی نانم

·        شاعر در این استنباط خود از رامشگر دوره گرد، او را جزو عمله محض نان محسوب می دارد.

·        این استنباط شاعر، استنباط نادرستی نیست.

·        واقعا هم اعضای هر جامعه «پی نان» اند.

·        فرق هم نمی کند که در تقسیم اجتماعی کار چه نقشی به عهده داشته باشند.

·        یعنی فرق نمی کند که شاعر باشند و یا شاطر.

·        معلم باشند و یا شاگرد.

·        نانوا باشند و یا شالیکار.

5

لیک ـ آهسته ـ نغمه اش می گفت،

که نه از شادی ام، پی نانم

·        این استنباط شاعر از نغمه رامشگر بلحاظ پسیکولوژیکی هم درست است:

·        پرولتاریا همیشه در منجلاب هراس و دلهره و نگرانی کار و زندگی می کند:

·        هراس از پیدا نکردن مشتری و دستمزد مناسب برای نیروی کارش.

·        هراس از مردن از گرسنگی، عریانی، بیماری، بی پناهی، بی سرپناهی.

·        استنباط شاعر از این نظر هم درست است که شادی پرولتاریا به اندوهی عمیق سرشته است.

6

لیک ـ آهسته ـ نغمه اش می گفت،

که نه از شادی ام، پی نانم

·        اما استنباط شاعر مبنی بر اینکه رامشگر دوره گرد خودش شاد نیست و عمله صرف نان است، نیز درست و حقیقی نیست.

·        رامشگر و هر کس دیگر نه فقط پی نان، بلکه در ضمن تلاش برای معاش و به دلیل تلاش برای معاش پی لذت و شادی نیز است:

·        لذت و شادی در ذات ریاضت تولیدی است.

·        در ذات تلاش برای معاش است.

·        کار مولد منبع لایزال لذت و شادی است.

·        فرق هم نمی کند که محصول کار (مولود) مادی باشد و یا معنوی.

·        نان و مسکن و بهداشت و پوشاک باشد و یا ترانه و تندیس و شعر و فلسفه

·        مطرب دوره گرد از کرد و کار خود لذت می برد و زندگی اش معنا و محتوا کسب می کند و نتیجتا شادمان می گردد.

·        شادی و نغمه و رقص و پای کوبی و دست افشانی او لازم و ملزوم یکدیگرند و همدیگر را از خیلی نظرها مشروط می سازند.

·        رامشگر در هر صورت، عمله محض نان نیست.

·        ماشین نیست.

·        آدم است.

·        آدم به معنی حقیقی کلمه است.

·        آدم تر از آدم ترین آدم ها ست.

7

·        از استنباط شاعر ـ بی اعتنا به نیت او ـ می توان به این نتیجه رسید که شادی رامشگر دوره گرد تصنعی است.

·        سطحی و ساختگی است.

·        حتی بدتر، یکی از ترفندهای حرفه ای او برای کسب پشیز است.

·        این استنباط شاعر به احتمال قوی نتیجه بیگانگی او از کار مادی و پرولتاریا ست.

·        شاعر به احتمال قوی از طبقات اجتماعی غیرپرولتری است.

·        شاعر به احتمال قوی کار رامشگر دوره گرد را کار تلقی نمی کند.

·        شاعر احتمالا کار حاجی فیروز را در اعماق دل طبقاتی اش تحقیر می کند و به غلط فکر می کند که کار معلم و وکیل و وزیر و شاعر و فیلم بردار و غیره خیلی مهمتر از کار مطرب دوره گرد است.

·        خیلی ها همین خطای نظری فاحش خود را در لفافه هومانیسم به خورد خلایق می دهند.

·        به همین دلایل است که واژه های کلفت و نوکر و کنیز و حمال و عمله و سپور و مطرب و پابرهنه و بی همه چیز و گاو و خر و کره خر و گوساله و قاطر و غیره در جامعه خرفت و کودن و کثیف طبقاتی به فحشواژه بدل شده اند.

  

8

مطرب دوره گرد رفت و هنوز

نغمه ای خوش، به یاد دارم از او

می دوم سوی ساز کهنه ی خویش

که همان نغمه را برآرم از او

·        در این بند واپسین شعر، از تأثیر ماندگار کار حاجی فیروز ـ خواه و ناخواه ـ پرده برداشته می شود:

·        این در طبیعت آثار هنری است که در درازمدت تأثیر می گذارند:

·        شاعر هنوز هم نغمه حاجی فیروز را در اعماق ضمیر خود دارد و می کوشد که همان را با ساز کهنه ای بازتولید کند.

·        این اما به چه معنی است؟

9

·        این بدان معنی است که محصول کار مطرب دوره گرد، در اعماق روح شاعر همچنان و هنوز ادامه حیات می دهد و می تواند بازتولید شود.

·        نغمه ای که برای مصرف کننده (مستمع) این چنین مؤثر و منبع شادی باشد، برای مولد آن، دهها بار بیشتر و عمیقتر شادی بخش و لذت آور است.

·        چون محصول کار هر کس ـ چه محصول کار مادی و چه محصول کار معنوی ـ عزیزترین چیز زندگی او ست و به همین دلیل از تماشای آن در فرم های مختلف غرق در لذت می شود و سیری نمی پذیرد.

·        یکی از دلایل عشق اصیل مادر ـ پدر به فرزند نیز همین جا ست:

·        مادر ـ پدر نیز به مثابه مولد مثل، در فرزند خود، مولود خود را می بینند و می پرستند.

پایان