سیری در جهان بینی شهریار (27)

سید محمد حسین بهجت تبریزی

(۱۲۸۵ - ۱۳۶۷)

ای وای مادرم

ادامه

ویرایش و تحلیل از

شین میم شین

  

ای وای مادرم

·        این شعر بلند شهریار، یکی از اشعار نو او و ضمنا فرمی از سنت شکنی شهریار است.

·        شعر نو در قاموس اجامر اشرافیت بنده دار و فئودال و روحانی، نوعی کفر است.

·        سؤال این است که چرا شاعر کلاسیک روحانیت و فئودالیسم مرتکب معصیت کبیره ای از این نوع و در این مقیاس شده است، در حالیکه شعرای دست چندم همین فئودالیسم و فوندامنتالیسم به تکفیر شعر نو و شعرای نو پرداز پرداخته اند؟

1

ای وای مادرم

·        دیله مای شهریار، دوستی عمیق او با نیما یوشیج، «مادر اشعار نو» (اخوان) بوده است.

·        نیما ـ چه بسا ـ با مشقتی عظیم به دیدار شهریار رفته است.

·        عکس های خانوادگی حتی از نیما و شهریار در دست است.

·        دلیل دوستی عمیق نیما با شهریار خود سؤال بزرگی است.

·        چون نیما علاوه بر «مادر اشعار نو» بودن، شاعری از سرتاپا خردگرا، ماتریالیست، ضد فئودالی و انقلابی است.

·        نیما آنتی تز حافظ است و موضع بینشی صد در صد مخالف با بینش حافظ را بارها نمایندگی کرده است:

2

افسانه

حافظا

 این چه کید و دروغ است

کز زبان می و جام ساقی است

نالی ار تا ابد، باورم نیست

که بر آن عشق بازی، که باقی است

من بر آن عاشقم کاو رونده ‌است

·        معنی تحت اللفظی:

·        حافظ، این چه حقه و حیله و دروغی است که از قول می و ساقی به خورد خلایق می دهی و ادعا می کنی که عاشق چیزهای ابدی و باقی هستی؟

·        من عاشق هر آن چیزی هام که جاری است و نه باقی.

·        منظور نیما احتمالا ابیات زیرین حافظ است:  

3

عرضه کردم دو جهان بر دل کارافتاده

بجز از عشق تو، باقی

همه فانی دانست

·        معنی تحت اللفظی:

·        دنیا و عقبا را به دل دنیا دیده عرضه کردم.

·        غیر از عشق تو، هر چه بود، فانی محسوب داشت.

·        حافظ در این بیت، عشق را ایدئالیزه می کند و بر نعمات دنیوی و اخروی، ترجیح می دهد.

·        دلیل منطقی حافظ این است که غیر از عشق همه نعمات دنیوی و اخروی موقتی و فانی اند.

·        این بدان معنی است که عشق در قاموس خواجه شیراز، ورجاوند و جاوید است.

·        نیما این ادعای خواجه را مکر و ترفند و دروغ می نامد.

·        خواجه ای که برای شهریار ایدئال است.

4

جهان فانی و باقی فدای شاهد و ساقی

که سلطانی عالم را طفیل عشق می ‌بینم

·        معنی تحت اللفظی:

·        دنیای فانی و عقبای باقی را فدای شاهد و ساقی می کنم.

·        برای اینکه سلطنت دنیوی را ریزه خوار سفره عشق می بینم.

·        خواجه شیراز در این بیت شعر، همه نعمات دنیوی و اخروی را بسان گوسفندی در بارگاه ساقی و معشوق نر، قربانی می کند.

·        دلیل خواجه این است که سلطنت دنیا بدون عشق، هیچ و پوچ است.

·        وارونه نمائی خواجه همین است:

·        عشق کذائی ـ در واقع ـ  ببرکت سلطنت دنیا، میسر می شود.

·        هیچ ساقی و معشوق ماده و نری برای جماعت مفلس، اعتنائی نمی کند.

5

می باقی بده تا مست و خوشدل

به یاران برفشانم عمر باقی

·        معنی تحت اللفظی:

·        می جاوید بده تا در نهایت مستی و خوشدلی، بقیه عمرم را فدای یاران کنم.

·        خواجه در این بیت، واژه «باقی» را به دو معنی متفاوت به کار می برد.

·        نیما همین باقی نامیدن می توسط خواجه را نوعی «مکر و حیله و دروغ» می داند و افشا می کند.   

6

ای وای مادرم

·        یکی از دلایل دوستی عمیق میان نیما و شهریار، احتمالا دهاتی وارگی شهریار است.

·        این طرز نگرش یکی از معایب اصلی نیما بوده است.

·        نیما شهریت (مدنیت) ستیز است.

·        نیما از شهر و مناسبات اجتماعی شهری منزجر و بیزار است.

·        نیما زندگی ساده و بی آلایش روستائی را بر زندگی بغرنج و مخاطره آمیز شهری ترجیح می دهد.

7

ای وای مادرم

·        آذر بایجانی ها تا پیروزی عنگلاب فئودالی ـ فوندامنتالیستی ـ اسلامی تجسم روشن سادگی و دهاتی وارگی بوده اند و به همین دلیل «ترک خر» نامیده شده اند.

·        طنز قضیه اینجا ست که آذر بایجانی ها بلحاظ فکری و فلسفی ده سر و گردن از بقیه اقوام ایرانی برتر بوده اند.

·        آذربایجان گهواره پرورش صابرها، معجزها، پیشه وری ها  علی موسیو ها، سلطان زاده ها، ابراهیمی ها، جوانشیرها و امثالهم بوده است.

·        یاد آذر بایجان کیمیای سابق به یاد، باد.

·        اذربایجان پس از پیروزی ارتجاع فئودالی ـ فوندامنتالیستی ـ روحانی به طویله تمامعیار تبدیل شده است.

·        روشنفکران آذربایجانی اکنون ـ در بهترین حالت ـ طرفدار گربه و سگ اند و ـ در بد ترین حالت ـ  طرفدار پان ترکیسم اند.

8

ای وای مادرم

·        نیما اشعار چه بسا صد بیتی برای شهریار سروده و یا به شهریار تقدیم کرده است.

·        این اشعار البته اشعار به درد نخوری اند و ارزش خواندن ندارند.

9

ای وای مادرم

·        یکی دیگر از دلایل دوستی عمیق نیما با شهریار، شاید منقل و وافور و مخلفات بوده است.

·        بنا بر ضرب المثلی، تریاکی ها عاشق و دلباخته همدیگر اند.

·        معلوم نیست که دلیلش چیست.

·        دلیلش شاید وابستگی و اعتیاد مشترک به چیز واحدی باشد.

·        چون به زعم آنها، «آنچه خوبان ـ همه ـ دارند»، تریاک ـ تنها ـ دارد.

·        به همین دلیل، همه اختلافات ایده ئولوژیکی میان نیما و شهریار تحت الشعاع وجه مشترک ایدئال آندو قرار می گیرند و رنگ می بازند.

10

ای وای مادرم

·        دلیل سرایش اشعار نو توسط شهریار هم احتمالا ابراز عشق و علاقه به نیما بوده است.

·        این به معنی نوعی عصیان و طغیان شهریار بر ضد علایق و سلایق سنتی ـ فئودالی بوده است.

·        شهریار البته در دیدار با سید علی، غسل توبه می ریزد و ضمنا نیما را هم به آب زمزم می شوید:

·        «نیما ـ خودش ـ آدم خوبی بود.

·        اطرافیان نیما آدم نبودند.»

·        (نقل به مضمون)  

·        سید علی هم اختلاف نظری با شهریار ندارد.

·        چون در سمت رئیس دانش کاه اوین، اطرافیان بد نیما را شقه شقه فرموده و در خاوران های مرئی و نامرئی، طعمه سگان و گرگان بی رحم بیابان کرده است.

چنین اند، شیخان عیران زمین

رئیس رئوفان بند اوین

ادامه دارد.