تحلیل دیالک تیکی ضرب المثل ها (18)

شین میم شین

کس نخارد پشت من،

جز ناخن انگشت من

ادامه

each man save himself

هرکس منجی خویشتن است.

·        در این فرم انگلیسی مشابه دیگر با ضرب المثل «کس نخارد پشت من، جز ناخن انگشت من»، نخست دیالک تیک سوبژکت ـ اوبژکت به شکل دیالک تیک منجی و ناجی بسط و تعمیم می یابد و نقش تعیین کننده در این دیالک تیک، از آن سوبژکت (منجی) دانسته می شود.

·        اما بعد، سوبژکت و اوبژکت (منجی و ناجی، نجات دهنده و نجات یابنده) در سنت عرفان در یکدیگر ذوب می شوند و یکی می شوند:

·        آنگاه تمیز سوبژکت از اوبژکت (منجی از ناجی)  محال می گردد.

·        یعنی سوبژکت و اوبژکت بر هم انطباق می یابند:

·        آنگاه ناجی همزمان منجی هم است.

·        درست به همان سان که در تئوری عرفانی وحدت وجود، خر و خارپشت و خرسنگ و خرچنگ و خرما و خلق، خدا هم هستند.

2

 هرکس منجی خویشتن است.

·        فروغ فرخزاد همین ضرب المثل را در شعری زیبا نمایندگی کرده است:  

از آینه بپرس، نام نجات دهنده ات را

·        در آئینه اما کسی جز عکس خود سوبژکت وجود ندارد تا نام منجی خود را بپرسد.

·        نتیجه این می شود که هر کس دیالک تیکی از منجی و ناجی است.

·        هر کس منجی خویشتن است.

3

هرکس منجی خویشتن است.

·        دیری است که مفهومی تحت عنوان «خود رهانی» در ادبیات چپ سرگردان است..

·        خود رهانی پرولتاریا به عنوان مثال.

·        اینکه منظور حضرات چیست، باید مشخصا بررسی شود.

·        ولی تحلیل این مفهوم به مثابه واژه ای درخود (فی نفسه) حاکی از ماهیت عرفانی آن است:

·        در این شعار (مفهوم) هم دیالک تیک سوبژکت ـ اوبژکت به شکل دیالک تیک منجی و ناجی بسط و تعمیم یافته و بلافاصله تخریب شده است.

·        سوبژکت و اوبژکت (منجی و ناجی)  بر هم منطبق شده اند و یکی شده اند.

·        آن سان که تمیز آندو از یکدیگر محال است.

·        پرولتاریا هم منجی است و هم ناجی.

·        این جفنگ دهها ایراد دارد و باید مورد تأمل و تحلیل قرار گیرد.

·        مسائل هستی بغرنج تر و پیچیده تر از آنند که بتوان آنها را در مفهومی، شعری، شعاری و یا ضرب المثلی خلاصه کرد.

4

هرکس منجی خویشتن است.

·        هسته معنوی معقول این ضرب المثل به شرح زیر است:

الف

·        این ضرب المثل، اولا بدان معنی است که ناجی (نجات یابنده) باید خودش خواهان مصمم نجات خویش باشد.

·        کسی که خواهان مصمم نجات خویش نباشد، نمی توان او را نجات داد.

·        اگر هم احیانا به قول محمود دولت آبادی «کسی بر گرده اش بنشیند و شلاق زنان او را از منجلاب ذلت بدر راند» (نقل به مضمون)، بعد به محض پایین آمدن منجی از گرده اش، دوباره به منجلاب معتاد برخواهد گشت.

ب

·        همین پدیده را پدران ما در جنبش رهائی بخش اذربایجان تحت رهبری فرقه دموکرات تجربه کرده اند:

·        فرقه دموکرات آذربایجان اراضی فئودالی را بزور از اربابان فئودال می ستاند و با صاحبان اصلی آنها برمی گرداند.

·        ولی غافل از اینکه بهره اربابی را دهقانان شبانه ـ مخفیانه به اربابان پرداخت می کنند.

·        «دیالک تیک دردناک» (سیاوش کسرائی)   به همین می گویند

·        نقض غرض هم به همین باید گفت:

·        استثمار فئودالی فرم داوطلبانه به خود می گیرد و عملا تشدید و تعمیق می شود.

ت

·        «نیروی عادت» (احسان طبری) را نمی توان دست کم گرفت و انسان ها چه بسا به ستم عادت می کنند، درست به همان سان که به فشار عظیم جو عادت کرده اند.

·        ضرورت بی چون و چرای روشنگری و بی آلترناتیو بودن آن به همین دلیل است.

·        رعیت اول باید به شعور طبقاتی خود واقف شود و از تور عنکبوتی ایده ئولوژی فئودالی رها گردد تا بعد منجی خویشتن خویش و جامعه خویش گردد.

پ

·        سقوط جوامع سوسیالیستی را هم باید در پرتو این گشتاور پسیکولوژیکی از سوئی و فقدان روشنگری علمی و انقلابی مستمر از سوی دیگر دید.

·        ولی نه فقط در پرتو آندو.

·        چون اولا روانشناسی انسان ها همیشه ثانوی است و علل مادی و معرفتی مختلف و متفاوت و متعدد دارد.

·        ثانیا روشنگری خود از هر نظر زمان می طلبد.

ث

·        این ضرب المثل، ثانیا بدان معنی است که ناجی (نجات یابنده) باید در رهایش خود فعال و کوشا باشد و نه منفعل و عاطل و باطل.

·        بدون تلاش شخصی در جهت رهایش خویش، تلاش دسته جمعی (کلکتیو) برای رهایش اجتماعی تشکیل نمی شود:

·        چون هر کلی همیشه از اجزاء تشکیل می شود.

·        همین ایده و اندیشه همبستگی از طریق همپیوندی را شاعری به نام حمید مصدق به زیور شعر آراسته است، شعری که ابیاتی از آن، شعار شده اند:

حمید مصدق

·        با من اکنون، چه نشستن ها، خاموشی ها 

·        با تو اکنون، چه فراموشی ها ست!

·        چه کسی می خواهد

·        من و تو ما نشویم،

·        خانه اش ویران باد:

·        من اگر ما نشوم ، تنهایم

·        تو اگر ما نشوی

·        خویشتنی

·        از کجا که من و تو

·        شور یکپارچگی را در شرق

·        باز برپا نکنیم

·        از کجا که من و تو

·        مشت رسوایان را وا نکنیم

·        من اگر برخیزم،

·        تو اگر برخیزی،

·        همه برمی خیزند

·        من اگر بنشینم،

·        تو اگر بنشینی،

·        چه کسی برخیزد؟

·        چه کسی با دشمن بستیزد؟

·        چه کسی
پنجه در پنجه هر دشمن دون

·        آویزد؟

·        دشت ها نام تو را می گویند

·        کوه ها شعر مرا می خوانند

·        کوه باید شد و ماند

·        رود باید شد و رفت

·        دشت باید شد و خواند.

·        در من این جلوه ی اندوه ز چیست؟

·        در تو این قصه ی پرهیز که چه؟

·        در من این شعله ی عصیان نیاز

·        در تو دمسردی پاییز که چه؟

·        حرف را باید زد

·        درد را باید گفت

·        سخن از مهر من و جور تو نیست

·        سخن از

·        متلاشی شدن دوستی است

·        و عبث بودن پندار سرور آور مهر

·        آشنایی با شور

·        و جدایی با درد

·        و نشستن در بهت فراموشی

·        یا غرق غرور

·        سینه ام آینه ای است

·        با غباری از غم

·        تو به لبخندی از این آینه بزدای، غبار!

·        من چه مي گويم، آه

·        با تو اكنون چه فراموشي ها

·        با من اكنون چه نشستن ها، خاموشي ها ست .

·        تو مپندار كه خاموشي من،

·        هست برهان فراموشي من.

·        من اگر برخيزم

·        تو اگر برخيزي

·        همه برمي خيزند

پایان

ویرایش از تارنمای دایرة المعارف روشنگری  

ادامه دارد.