سیری در غزل «غم مخور» خواجه شیراز (4)

تحلیلی از شین میم شین 

هان مشو نومید، چون واقف نه ‌ای از سر غیب

باشد اندر پرده بازی‌ های پنهان غم مخور

·        معنی تحت اللفظی بیت:

·        نومید نشو.

·        برای اینکه تو از اسرار غیبی بی خبری.

·        در پشت پرده می تواند بازی های پنهائی در جریان باشد.

·        پس غم مخور.

1

هان مشو نومید

 افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی (۵۲۰ ـ ۵۹۵   قمری)

شاعر قصیده سرای تبریز

·        هان حاوی هشدار و نیشتر و تنبیه و تأکید است:

·        خاقانی نیز از ویرانه های ایوان مداین تازیانه عبرت می سازد و بر هوش مدهوش مخاطب خود فرود می آورد:

هان ای دل عبرت بین، از دیده نظرکن هان

ایوان مداین را آیینه ی عبرت دان

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای دل (ضمیر)  عبرتگیر و درس آموز، از دریچه چشم تماشا کن و ایوان ویران مداین را آئینه ی درس و عبرت محسوب دار.

2

 هان مشو نومید، چون واقف نه ‌ای از سر غیب

باشد اندر پرده بازی‌ های پنهان غم مخور

·        حافظ هم در این بیت، در سنت خاقانی و احتمالا تحت تأثیر او، تازیانه امید بر مغز مدهوش مخاطب فرود می آورد.

·        تفاوت ایدئولوژیکی حافظ و خاقانی در این دو بیت شعر، اما کجا ست؟

الف

هان ای دل عبرت بین، از دیده نظرکن هان

ایوان مداین را آیینه ی عبرت دان

·        حافظ و خاقانی با توجه به این دو بیت، هر دو بلحاظ معرفتی ـ نظری (تئوری شناخت) تجربه گرا (امپیریست) هستند.

·        تفاوت آندو این است که خاقانی بر پایه ویرانه های مرئی و ملموس ایوان مداین، یعنی بر پایه تجربه ای واقعی ـ عینی ـ تاریخی هشدار می دهد.

·        خاقانی بر اساس فاکتی واقعی ـ عینی ـ تاریخی استدلال می کند.    

ب

هان مشو نومید، چون واقف نه ‌ای از سر غیب

باشد اندر پرده بازی‌ های پنهان غم مخور

·        حافظ اما بر پایه خرافه ی فئودالی «بازی های پشت پرده»، یعنی بر پایه ی خرافه ای ایراسیونالیستی استدلال می کند و هشدار می دهد.

·        حافظ امید بی پایه، توخالی و بی دلیل واقعی ـ عینی می دهد و دست به عوامفریبی می زند.

ت

هان ای دل عبرت بین  

·        تفاوت ایدئولوژیکی خاقانی با حافظ با توجه به این دو بیت، این است که خاقانی شاعری خردگرا و هومانیست است و مخاطب خود را برابر حقوق با خویشتن تصور می کند، فردی هوشمند و اندیشنده و عبرت بین محسوب می دارد.

پ

هان مشو نومید، چون واقف نه ‌ای از سر غیب

باشد اندر پرده بازی‌های پنهان غم مخور

·        حافظ اما شاعری خود برتر بین، از خود راضی، خردستیز و توده ستیز است.

·        حافظ مخاطب خود را کور و کودن می پندارد و تحقیر می کند.

·        حافظ ضمنا امید توخالی خود را بر اساس خرافه ای ایراسیونالیستی استوار می سازد.

·        یعنی عملا به ترویج خرافه دست می زند.

·        این خرافه ی موسوم به «بازی های پشت پرده» اما چیست، از کجا ست و به چه معنی است؟

ادامه دارد.