تعین مندی گرائی (دترمینیسم) (4)

پروفسور دکتر گونتر کروبر   

برگردان شین میم شین

6

نتایج حاصل از پیشرفت علوم برای تعین مندی گرائی

·        نتیجه این امر برای مسئله تعین مندی گرائی  به شرح زیر بوده است:

1

·        شیوه توضیح مسائل بر مبنای علل و قوانین طبیعی، درشیوه توضیح بر مبنای علل و قوانین مکانیکی خلاصه می شود.

2

 رنه دکارت (1596 ـ 1650)

فیلسوف، ریاضی دان و عالم علوم طبیعی

او از مؤسسین راسیونالیسم مدرن عصر جدید آغازین شمرده می شود.

تفکر راسیونالیستی او را کارتزیانیسم نیز می نامند.

·        دکارت نه فقط پدیده های فیزیکی، بلکه همچنین پدیده های بیولوژیکی را به عنوان پدیده هائی قلمداد می کند که از تعین مندی مکانیکی ـ علی برخوردارند.

3

·         دکارت تنها برای روح و شعور لیاقت دست زدن به عمل واقعی قائل می شود.

4

·        فیزیک دکارت اصولا دترمینیستی  بوده است.

·        متافیزیک او اما ایندترمینیستی (تعین مندی گرائی  ستیز) بوده است.

5

·        ماتریالیست های فرانسوی درقرن هجدهم به پیروی از دکارت، با هرنوع تصور ضد تعین مندی گرائی (تعین مندی گرائی  ستیزی)  قاطعانه قطع رابطه می کنند:

الف

·        آنها حتی عوارض روانی (پسیکولوژیکی)  را بکمک اصول مکانیکی توضیح می دهند.

ب

 ژولیان لامتری (1709 ـ 1751)

پزشک، فیلسوف

پیگیرترین ماتریالیست عصر روشنگری

آثار:

«قصه های طبیعت روح» (1745)

«انسان بمثابه ماشین» (1747)

·        به نظر آنها انسان عبارت است از یک مکانیسم بغرنج، یک ماشین که تابع اصول مکانیکی است. (لامتری)

ت

 پیر سیمون لاپلاس (1749 ـ 1827)

ریاضی دان و ستاره شناس فرنسوی

صاحب نظر در زمینه تئوری احتمالات

·        درنگرش ماتریالیست های فرانسوی، که افکارشان اصولا ماتریالیستی و درست، اما یکجانبه و متناسب با سطح معین پیشرفت علمی آن زمان، سهل انگارانه اند، با گذشت زمان تعین مندی گرائی  مکانیکی عمومی غالب می آید، دیو لاپلاس  را می توان مثال بارزی برای آن دانست که از مکانیک به عاریه گرفته شده است:

1

·        دیو لاپلاس موجود هوشمندی است که در یک لحظه معین، بر کلیه قوای مؤثر طبیعی و بر خواص همه  اجسام جهان واقف و قادر به تجزیه و تحلیل آنها ست.

2

·        دیو لاپلاس می تواند حرکت غول آساترین جسم جهانی را همانند حرکت یک اتم، در فرمولی واحد خلاصه کند و می تواند از چند و چون فعلی کاینات، بر اساس قوانین علم مکانیک، اصولا به محاسبه کلیه شرایط و حالات گذشته و آینده نایل آید.

پ

  پل هنری تیری د هولباخ (1723 ـ 1789)

از متفکران رادیکال قرن هجدهم و از همکاران دید رو و د آلمبر و از مؤلفین دایرة المعارف (35 جلدی)

آته ئیست، دترمینیست و ماتریالیست

·        هولباخ می نویسد:

·        «دیو لاپلاس ماهیتا مبتنی است برتعین مندی گرائی  مکانیکی، که بنا بر آن، طبیعت زنجیر واحد ناگسستنی از حلقه های علی (علت و معلولی) است که بطور ضرور در پیوند با یکدیگر قرار دارند.»

ث

·        نقش تاریخی مثبت تعین مندی گرائی مکانیکی در این است که آن همراه با علوم زمان خود به مبارزه اصولی بر ضد کلیه تفاسیر تئولوژیکی ـ تله ئولوژیکی (فقهی ـ غایی)  طبیعت می پردازد و در مقابل آنها، به دفاع از نقش فهم شناسنده بشری، دانش مبتنی بر تجربه و قدرت علم بر می خیزد و بدین طریق به شالوده جهان بینانه و متدئولوژیکی دستاوردهای بعدی علوم طبیعی مبدل می گردد.

ج

·        انگلس می نویسد:

·        «فلاسفه آن زمان ـ از اسپینوزا تا ماتریالیست های فرانسوی ـ می توانند مفتخر باشند که علیرغم سطح نازل رشد علوم طبیعی، دچار گمراهی نشده اند و بر این نکته پا فشرده اند، که جهان را باید بوسیله خود جهان توضیح داد و جزئیات امور را به عهده علوم طبیعی فردا گذاشت.»

·        (مارکس و انگلس «مجموعه آثار»، جلد 20، ص 315)

ادامه دارد.