خود آموز خود اندیشی (۱۰۲۸)

 

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت اول

بخش دوم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۸۲ ـ ۸۳)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

 

۱

نشد گم، که روی از خلایق بتافت

که گمکرده خویش را باز یافت

 

معنی تحت اللفظی:

کسی که جامعه را ترک کرده و به بر و بیابان زده، گم و گور نشده است، بلکه گمکرده اش را پیدا کرده است.

 

سعدی

در این بیت شعر،

به توجیه جنون در لفتفه عشق می پردازد:

کسی که از خلایق روی برتابد، اگر گمکرده خود را بازیابد، گم نمی شود.

 

منظور واقعی سعدی چیست؟

 

برای بازیابی گمکرده خود، باید از خلایق روی برتافت؟

 

خدا و خلق در تضاد آشتی ناپذیر با هم قرار دارند و داشتن یکی ترک دیگری را الزامی می سازد؟

 

یا اینکه برای بازیابی خدا، نخست باید با خلق قطع رابطه کرد؟

 

سعدی اکنون به توصیف انعکاس «عشق» زمینی در آیینه آسمان می پردازد.

 

در فلسفه سعدی و حافظ

 از هرچیز زمین، از هرچیز جامعه فئودالی،

 انعکاسی آسمانی ـ انتزاعی وجود دارد.

 

اگر در جامعه فئودالی سلطان، ملازمان سلطان، باغ و بستان و حرمسرا با دربانان، زنان و شاهدان و حاجبان خاص و عام و خدمه و نوکر و کنیز و کلفت و بنده و رعیت وجود دارد،

اگر در جامعه فئودالی زندان و شکنجه گاه و توبه خانه و میدان اعدام و دخمه های تازیانه و شلاق وجود دارد،

 اگر در جامعه فئودالی مناسبات ارباب و رعیتی حاکم است و همه چیز به صورت سلسله مراتبی طبقه بندی شده اند،

 در آسمان هم انعکاس مو به موی آنها وجود دارد.

 

انعکاس آسمانی ـ انتزاعی خداوندان بنده و نعمت زمینی 

را

سعدی خداوند تعالی می نامد.

 

انعکاس آسمانی ـ انتزاعی مقربین بارگاه سلاطین

 را 

مقربین درگاه الهی نام می دهد.

 

انعکاس آسمانی ـ انتزاعی ملازمان و دردانه ها و معتمدین و جلادان و سرهنگهای سلاطین 

را

سعدی ملائکه مقرب (جبرئیل، میکائیل، عزرائیل...) می خواند.

 

انعکاس آسمانی ـ انتزاعی باغ و بستان و حرمسرای سلاطین با دربانان، زنان و شاهدان 

را

جنت، فردوس، بهشت برین با حوری و غلمان و هر چه دلت می خواهد می نامد.

 

انعکاس آسمانی ـ انتزاعی زندان و شکنجه گاه و توبه خانه و میدان اعدام و دخمه تازیانه و شلاق

 را

جهنم، دوزخ، با چاه های عفن، چشمه های زهر و شکنجه گران و بازجویان و غیره نام می دهد.

 

ادامه دارد.