مقوله «صوفی» در آثار خواجه شیراز (51)

تحلیلی از شین میم شین

خدا را کم نشین با خرقه پوشان

رخ از رندان بی ‌سامان مپوشان

·        خواجه در این بیت، دوئالیسم خیر و شر را به شکل دوئالیسم رند و خرقه پوش بسط و تعمیم می دهد، از افراط در همنشینی با اشرار نهی می کند و از نسیان اخیار هشدار می دهد.

·        بعد برای اندرز خود دلیل می آورد: 

در این خرقه بسی آلودگی هست

خوشا وقت قبای می فروشان

·        معنی تحت اللفظی:

·        در این خرقه آلودگی های زیادی هست.

·        خوش به حال کسانی که قبای خود را حتی برای دریافت می می فروشند.

3

در این خرقه بسی آلودگی هست

خوشا وقت قبای می فروشان

·        خواجه در این بیت نیز دوئالیسم خیر و شر را به شکل دوئالیسم قبا و خرقه بسط و تعمیم می دهد و به جانبداری از قبا خیمه و خرگاه خرقه پوشان را، یعنی اهل تصوف و طریقت و عرفان را به رگبار می بندد.

4

·        این غزل را خواجه به احتمال قوی خطاب به بخشی از اشرافیت بنده دار و فئودال سروده که تحت تأثیر ایده ئولوژی بورژوائی آغازین قرار داشته اند که در کسوت عرفان نمایندگی و تبلیغ می شد.

·        خواجه به عنوان نماینده ایده ئولوژیکی طبقه حاکمه فئودالی آنها را از تعویض موضع طبقاتی فئودالی منع می کند.

5

·        ما با پدیده تعویض موضع طبقاتی در دوره لرزش زمین زیر گام های پرولتاریا نیز مواجه بوده ایم.

·        بخش مهمی از سران حزب توده، چه بسا خاستگاه طبقاتی اشرافی ـ فئودالی و یا بورژوائی داشته اند.

·        این پدیده از نقطه نظرهائی مفید و از نقطه نظرهای دیگر دست و پا گیر بوده است.

·        شاید یکی از دلایل عقب ماندگی تئوریکی حزب توده همین باشد.

·        چون از آن خود کردن ایده ئولوژی طبقه اجتماعی دیگر مثل آموزش زبان بیگانه است.

·        حتی اگر کسی در آموزش زبان بیگانه سعی تمام به خرج دهد، باز هم نمی تواند آن را عمیقا از آن خود کند.

·        قاعده از این قرار است.

·        وجود استثناهائی، تغییری در اعتبار آن نمی دهد.

6

در این صوفی وشان دردی ندیدم

که صافی باد عیش دردنوشان

درد

به رسوبات باده اطلاق می شود.

به مواد شیمیائی ئی اطلاق می شود

که سنگین تر از الکل اند

و در ته خم و جام ته نشین می شوند.

·        معنی تحت اللفظی:

·        در این صوفی واره ها دردی وجود ندارد.

·        عیش دردنوشان بی غل و غش باد.  

7

در این صوفی وشان دردی ندیدم

که صافی باد عیش دردنوشان

·        خواجه واژه «درد» را در مصراع اول به معنی محتوا و اصالت و خلوص به کار می برد:

·        منظور خواجه این است که اهل تصوف، طریقت و عرفان مظاهر تظاهر محض اند.

·        ظاهرشان زیبا فریبا و زیبا ست.

·        اما توخالی و بی محتوا هستند.

·        در بهترین حالت، ظاهر و باطن شان با هم انطباق ندارند.

·        درست بر عکس، رندان دردنوش که مظاهر پاکی اند.

8

در این صوفی وشان دردی ندیدم

که صافی باد عیش دردنوشان

·        خواجه در این بیت، دوئالیسم خیر و شر را به شکل دوئالیسم رند دردنوش و صوفی بی درد بسط و تعمیم می دهد و برای رندان دردنوش عیش ناب و بی غل و غش آرزو می کند.

ادامه دارد.