سیری در شعری از اخوان ثالث (22)

سرچشمه:

صفحه فیسبوک فروغ اد 

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون

با قدر دانی عمیق از

فروغ اد

اي درونت كُشته ما را

و برونت كُشته ـ با آوازه ـ عالم را
- اي فقط آوازه، ديگر هيچ -
خويش را بنگر، ببين چوني؟
چيستي، آزار يا آزر؟
يا مَهيب خويش خور آذر؟

·        اخوان در این بند شعر ـ همانطور که ذکرش گذشت ـ دیالک تیک پدیده و ماهیت (ظاهر و ذات) را به شکل دیالک تیک برون و درون بسط و تعمیم می دهد.

·        در دیالک تیک پدیده و ماهیت، در دیالک تیک ظاهر و ذات، نقش تعیین کننده از آن ماهیت و ذات است.

·        اخوان در این بند شعر، افشاگر ترفند و توطئه مار قهقهه در رابطه با این دیالک تیک است:  

1

اي درونت كُشته ما را

و برونت كُشته ـ با آوازه ـ عالم را
- اي فقط آوازه، ديگر هيچ –

·        مار قهقهه در قاموس اخوان، دیالک تیک پدیده و ماهیت را وارونه کرده است:

·        یعنی ظاهر خود را چندان و چنان آراسته، که ماهیت و ذات و باطنش فراموش گشته است.

·        بدین طریق و با این ترفند، دیالک تیک ظاهر و ذات وارونه شده و نقش تعیین کننده از آن  ظاهر (شهرت و آوازه) گشته است.

·        مار قهقهه ببرکت این ترفند و توطئه، در ظاهر آراسته و زیبایش خلاصه شده است.

·        کسب و کار طبقه حاکمه بویژه در حال حاضر همین است:

·        تزیین ظاهر نظام سرمایه داری برای ماستمالی کردن ماهیت وحشت انگیز آن.

2

-         اي فقط آوازه، ديگر هيچ –

·        فروغ می گفت:

·        اخوان شباهت غریبی به سعدی دارد.

·        در این بند شعر، دقت بینش فروغ و صحت نظر او اثبات می شود.

·        چرا و به چه دلیل؟

3

اي درونت كُشته ما را

و برونت كُشته ـ با آوازه ـ عالم را
- اي فقط آوازه، ديگر هيچ -

·        برای اثبات دقت بینش و صحت نظر فروغ فقط کافی است که سری سرسری به آثار سعدی بزنیم:

صورت زیبای ظاهر

هیچ نیست.

تا توانی

سیرت زیبا بیار.

·        این بند شعر اخوان در واقع، ترجمه این بیت شیخ خردگرای جهانگرد است.

·        مار قهقهه، ظاهر زیبای محض است و درست به همین دلیل، برابر با هیچ است.

4

·        البته هم سعدی می داند و هم اخوان که ظاهر زیبا برابر با هیچ نیست.

·        فرم در دیالک تیک فرم و محتوا، ظاهر در دیالک تیک ظاهر و ذات، برابر با هیج نیستند.

·        فرم و نمود و ظاهر چیزها، چه بسا نقش فوق العاده مهمی ایفا می کنند.

·        نیت سعدی و اخوان اما تأکید مؤکد بر ماهیت و ذات چیزها ست.

·        اعلام بلند نقش تعیین کننده ماهیت و ذات و هشدار و بیدارباش به خواننده است.

·        تا فریب ظاهر فریبا را نخورند و به ذات و ماهیت چیزها بیندینشد.

5

خويش را بنگر، ببين چوني؟
چيستي، آزار يا آزر؟
يا مَهيب خويش خور آذر؟

·        اکنون مسئله روشن می شود:

·        آئینه ای که راهب دیرنشین خردمند تهیه کرده و در اختیار قهرمان توده قرار داده، نه آئینه ظاهرنما، بلکه آئینه ذات نما ست.

·        نه آئینه نمود نما، بلکه آئینه ماهیت نما ست.

·        دلیل قهقهه مرگ آور مار قهقهه هم همین است:

·        مار قهقهه با آشنائی ناگهانی با ماهیت وحشت انگیز فراموش شده خویش، به خودشناسی دست می یابد و از فرط دهشت (حیرت سرشته به وحشت) دچار خنده مرگ آور می شود.

·        بسان آتش هولناکی که به خودخوری محکوم شود و خاکستر   گردد.

   

ادامه دارد.