سیری در شعری از میرزا علی معجز (56 )

میرزا علی معجز

(1252 ـ 1313)

(1873 ـ 1934)

رسول پیگیر هومانیسم، رنسانس و روشنگری

ویرایش، ترجمه و تحلیل از

میمحا نجار

(مهرماه 1309)

ادامه   

1

داغا دوشدی قار، دوندی قان لار گینه

گیین کورکی، ای ناتوان لار گینه

·        معنی تحت اللفظی:

·        برف بر کوهساران نشست.

·        خون ها یخ زدند.

·        ای ناتوانان بار دیگر، پالتو بپوشید.

·        این بیت آغازین این شعر فوق العاده زیبا ست.

·        در همین بیت آغازین شعر، پیوند عاطفی عمیق شاعر با توده های تهیدست تبیین می یابد.

·        در همین بیت آغازین شعر، احساس همدردی اصیل با توده موج می زند.

·        خودویژگی طنز معجز همین است:

·        هومانیسم و همبستگی عمیق و اصیل با توده.

2

پاییز فصلی، چوخ غملی بیر وقت دور

پاییزدا ئولن، خیلی خوشبخت دور

پاییز، پولسوزا، مرگ دن سخت دور

ئولوم ایسته ییر «بی قران لار» گینه

·        معنی تحت اللفظی:

·        فصل پاییز، فصل غم انگیزی است.

·        سعادتمند کسی است که در پاییز بمیرد.

·        پاییز برای بی پولان سخت تر از مرگ است.

·        بی پولان بار دیگر، مرگ آرزو می کنند.

·        در این بند شعر از وضع وخیم زندگی توده های تهیدست پرده برداشته می شود.

·        تار و پود دیوان معجز به تشریح این وضع وخیم توده زحمت و تهیدست اختصاص دارد.

·        طنز معجز طنز مبتنی بر هومانیسم و همبستگی است.

·        شعر معجز از این بابت بی نظیر است.

·        دو دهه پس از مرگ معجز، طنز پرداز دیگری گام به صحنه خواهد نهاد و ایده های هومانیسم و همبستگی را با تشکل توده در حزب توده پیوند خواهد داد.

·        محمد علی افراشته معروف به شاعر زاغه ها، محتوای طنز معجز را بلحاظ موضوعی و مضمونی رادیکالیته دیگری خواهد بخشید.

·        معجز ولی به مثابه قله رفیع طنز توده ای، هم بلحاظ پیوند با توده، هم بلحاظ فرم طنز و هم بلحاظ محتوای انتقادی ـ اجتماعی ـ ضد فئودالی ـ ضد روحانی آن، دسترس ناپذیر خواهد ماند.

·        مراجعه کنید به  محمد علی افراشته از دید نصرت الله نوح در تارنمای دایرة المعارف روشنگری  

http://hadgarie.blogspot.de/2013/05/1_10.html

3

بو ایل چوخ بلالر، ویریب ال اله

ملخ، درد اسهال و هم زلزله

«تمام اولدی»، ظن ائتمه یین، وار هله

صغیر و کبیر امتحانلار گینه

·        معنی تحت اللفظی:

·        امسال، بلاهای بیشمار الهی دست به دست هم داده اند:

·        هم بلای ملخ، هم بلای اسهال و هم بلای زلزله.

·        خیال نکنید که تمام شد.

·        هنوز بار دیگر امتحانات صغیر و کبیر فراوانی در پیش خواهد بود.

·        معجز در این بند شعر، طرز «تفکر» خرافی ـ مذهبی را به تیغ تیز طنز انتقادی ـ انقلابی می بندد:    

4

·        در افکار خرافی عمومی، حوادث و آفات طبیعی و بیماری هایی از قبیل اسهال به مثابه دیالک تیکی از بلای الهی و امتحان الهی تلقی می شوند.

·        این بدان معنی است که بندگان خدا مرتکب گناه می شوند.

·        خدا به خشم می آید و بلاهای گوناگون بر سرشان می آورد.

·        این ولی فقط یک روی مدال واکنش خدا نسبت به معاصی بندگان مسلمان است.

·        روی دیگر این واکنش الهی، مورد آزمون و آزمایش قرار دادن خلق مسلمان است.

·        این دیالک تیک بلا و امتحان اما به چه معنی است؟

5

بو ایل چوخ بلالر، ویریب ال اله

ملخ، درد اسهال و هم زلزله

«تمام اولدی»، ظن ائتمه یین، وار هله

صغیر و کبیر امتحانلار گینه

·        بلای الهی جا زدن آفات و حوادث طبیعی و بیماری های مختلف توسط روحانیت، خاص ایران نبوده است.

·        روحانیت در سراسر تاریخ همین تئوری را نمایندگی و تبلیغ کرده است:

الف

·        روحانیت حتی در ماقبل تاریخ، برای رام کردن خشم خدایان زیبا ترین کودکان مردم را به مسلخ برده است و در معابد در پیشگاه تندیس خدایان سر بریده است.

·        در کتب درسی زمان شاه از این دهشت باستانی سخن ها رفته است.

·        کودک ستیزی پدیده جدیدی نیست.

·        بلکه سابقه ای دیرین دارد.

ب

·        روحانیت مسیحی به عنوان مثال، بیماری های خطرناکی از قبیل طاعون و وبا و جنگ و غیره را به عنوان بلایای الهی جا زده است.

·        طاعون و وبا و جنگ و غیره را به عنوان نشانه های خشم خدا در رابطه با معاصی مؤمنین مسیحی قلمداد کرده است.

·        دلیل این تشبثات اما چه بوده است؟

6

بو ایل چوخ بلالر، ویریب ال اله

ملخ، درد اسهال و هم زلزله

«تمام اولدی»، ظن ائتمه یین، وار هله

صغیر و کبیر امتحانلار گینه

·        یکی از دلایل این دعاوی، سطح نازل توسعه فکری مردم بوده است.

·        هر جا که عقل بشری قادر به توضیح رئالیستی و ناتورالیستی پدیده ها نبوده، بالاجبار، پای قوای ماورای طبیعی را، پای قوای الهی را پیش کشیده است.  

7

·        دلیل دیگر این دعاوی، ایمان مذهبی به جزم «مشیت الهی» بوده است.

·        بنا بر این جزم تئولوژیکی بدون مشیت خدا، آب حتی از آب تکان نمی خورد، چه رسد به ملخ و اسهال و زلزله.

·        وقتی خمینی حمله صدام را نعمت الهی قلمداد می کند، بنا بر باور عیمق بر جزم «مشیت الهی» نیز بوده است.

8

·        در ورای دگم های مذهبی اما بی تردید اوپورتونیسم ایده ئولوژیکی طبقه حاکمه کمین کرده است.

·        ایده ئولوژی طبقه حاکمه هر آفت و حادثه طبیعی و بیماری را در چارچوب دیالک تیک بلا و امتحان مطرح کرده است.

·        اما چرا و به چه نیت؟  

9

بو ایل چوخ بلالر، ویریب ال اله

ملخ، درد اسهال و هم زلزله

«تمام اولدی»، ظن ائتمه یین، وار هله

صغیر و کبیر امتحانلار گینه

·        طبقه حاکمه اولا خواسته که از این به اصطلاح بلاها برای حفظ، تحکیم و توسعه ایده ئولوژی مذهبی خود بیشترین بهره را برگیرد و ایمان توده به خرافه های مذهبی را تقویت و تحکیم کند.

·        به همین دلیل می توان از اوپورتونیسم ایده ئولوژیکی طبقه حاکمه سخن گفت.

10

·        دلیل دیگر این دعاوی هراس طبقه حاکمه از طغیان توده ای بوده است.

·        فقط به شرطی می توان توده را تخدیر کرد و تسکین بخشید که بلایای اجتماعی و طبیعی، به عنوان بلایای الهی جا زده شوند.

·        تا توده خاموش بماند.

·        تار و پود دیوان خواجه شیراز به این اوپورتونیسم ایده ئولوژیکی طبقه حاکمه سرشته است.

·        مراجعه کنید به تحلیل اشعار حافظ در تارنمای دایرة المعارف روشنگری  

11

·        این اوپورتونیسم ایده ئولوژیکی طبقه حاکمه وقتی بهتر معلوم می گردد که بلایای اجتماعی و طبیعی به عنوان امتحان الهی قلمداد شوند.

·        با توسل به این دیالک تیک بلا و امتحان، توده بهتر و داوطلبانه تر به تحمل ذلت تن در می دهد و ایده طغیان بر ضد نظام را از خطه خاطر پریشان خویش طرد و تبعید می کند.

ادامه دارد.