سیری در شعر «عصیان بندگی» از فروغ فرخزاد (48)

فروغ فرخزاد

(1313 ـ 1345)

(1934 ـ 1966)

عصیان 

(۱۳۳۶)  

تحلیلی از شین میم شین

خود چه آسان است در آن روز هول انگیز

روی در روی تو از خود گفتگو کردن

آبرویی را که هر دم می بری از خلق

در ترازوی تو ناگه جستجو کردن

·        معنی تحت اللفظی:

·        در روز هراس انگیز قیامت چه آسان است رو در روی ایستادن و با تو گفتگو کردن.

·        در ترازوی تو نگاه کردن و نحوه بی آبرو کردن مردم از سوی تو را دیدن.

1

خود چه آسان است در آن روز هول انگیز

روی در روی تو از خود گفتگو کردن

·        فروغ جوان در این بیت، روز کذائی رستاخیز مردگان را در خاطر خویش مجسم می کند، روزی که ظاهرا خدای نامرئی مرئی و ملموس می شود.

·        آن سان که انسان دو باره زنده شده به گفتگو با او می پردازند.

·        ما نمی دانیم که در تئولوژی چنین تصوری نمایندگی شده است و یا نه.

·        ولی صرفنظر از چند و چون آن، سرخگل عاصی، آن روز را که بمب خشم و پرخاشش را در مقابل خدای خردستیز منفجر کند، آرزو می کند.

2

آبرویی را که هر دم می بری از خلق

در ترازوی تو ناگه جستجو کردن

·        فروغ جوان ضمنا آن روز را انتظار می کشد که سرسختانه در مقابل خدای ترازو بدست بایستد و ببیند که او چگونه بقال واره گناهان مردم را سبک ـ سنگین می کند.

·        این دو بیت فروغ فی نفسه از خشم و پرخاش و عصیان لبریزند و به تخیل مبتنی بر واقعیت زمینی سرشته اند.

·        فروغ در هر صورت خدا را بقالی خردستیز و خودخواه و کوته بین تصور و تصویر می کند.

در کتابی، یا که خوابی، خود نمی دانم

نقشی از آن بارگاه کبریا دیدم

تو به کار داوری مشغول و صد افسوس

در ترازویت ریا دیدم، ریا دیدم

·        معنی تحت اللفظی:

·        یادم نیست که در کتابی و یا در خوابی نقشی از بارگاه پر عظمت تو را دیده ام.

·        تو مشغول قضاوت بودی.

·        ولی دریغا دریغ که در ترازویت ریا بود.

1

·        محتوای معنوی این دو بیت فروغ نوعی افشاگری است.

·        فروغ خدا را به عدم خلوص و پاکی متهم می کند.

·        این تأیید تفسیر ما از خدای محمد است:

·        خدا انعکاس آسمانی ـ انتزاعی طبقات حاکمه جوامع طبقاتی است و بسان آنها عاری از صداقت و صفا و یکرنگی است.

·        دلیل متظاهر و ریاکار بودن طبقات حاکمه  در جوامع طبقاتی هم، فریب توده های خلق و استثمار مادی و معنوی آنها است.

·        فروغ در این دو بیت همان تفسیر ما را به زبان دیگری تبیین می دارد.

·        خدا فرقی با بقال های حقیر کوته اندیش سودجو ندارد که آبروی مستمندان را به خاطر پشیزی در ملأ عام می ریزند.

·        این بدان معنی است که خدا انعکاس آسمانی ـ انتزاعی همین ها ست که خلایق هر روزه با آنها به ناچار سر و کار دارند.

ادامه دارد.