سیری در جهان بینی عمر خیام (14)

عمر خیام

(427 ـ 510)

(1048 ـ 1131)

  شین میم شین

تحلیل رباعی بیست و چهارم

چون ابر به نوروز رخ لاله بشست

برخیز و به جام باده کن عزم درست 

کاین سبزه که امروز تماشاگه ما ست

فردا همه از خاک تو برخواهد رست  

·        معنی تحت اللفظی بیت:

·        وقتی ابر در بهار، روی لاله را می شوید، تو هم پا شو و جام باده را پر کن.

·        این سبزه که امروز تماشاگاه ما ست، فردا از خاک ما خواهد رویید.

1

چون ابر به نوروز رخ لاله بشست

           

·        خیام در این رباعی به سوسیالیزاسیون (اجتماعی کردن) پدیده های طبیعی می پردازد و طبیعت را به عنوان سرمشق بنی بشر عرضه می کند:

·        بنی بشر باید از ابر بیاموزد.

·        همانطور که ابر با آب باران، رخسار لاله را می شوید، بنی بشر هم باید با شراب معده خود را شستشو دهد.

2

·        این شیوه تفکر اصولا نادرست است.

·        روندهای اجتماعی ـ بر خلاف روندهای طبیعی ـ سوبژکت مند اند.

·        هر کردوکار بزرگ و کوچک در جامعه از کله بنی بشر عبور می کند و بر خلاف روندهای طبیعی، خودپو و بی سوبژکت نیست.

·        دیری است که ایدئولوژی طبقه حاکمه در مقیاس ملی و بین المللی همین شیوه تفکر خیام را اشاعه می دهد:

الف

·        از سوئی روندهای طبیعی را سوسیالیزه می کند تا جنایات تمام ارضی خود را توجیه کند:

·        دریدن یکدیگر در عالم گیاهان، ددان و درندگان (طبیعت) را که داروین در تز «تنازع بقا» فرمولبندی کرده، نئوداروینیسم و سوسیال ـ داروینیسم به عنوان الگوئی برای جامعه بشری تئوریزه می کنند، استثمار و ستم و جنگ های استعماری را توجیه نظری می کنند و مشروعیت می بخشند.

ب

·        از سوی دیگر روندهای اجتماعی را به مثابه روندهای خودپو و اجتناب ناپذیر طبیعی جا می زنند.

·        مثلا چنان وانمود می کنند که گویا گلوبالیزاسیون و به ذلت مطلق کشیدن بخش عظیمی از بشریت، چیزی از جنس زلزله و طوفان و آتش فشان (پدیده های طبیعی) است و بنی بشر نمی تواند از آنها جلوگیری کند.

3

چون ابر به نوروز رخ لاله بشست

برخیز و به جام باده کن عزم درست

·        خیام هم ابر را عملا به مثابه آموزگار بنی بشر جا می زند.

·        وقتی ابر روی لاله را می شوید تو هم پا شو معده را بشوی!

4

کاین سبزه که امروز تماشاگه ما ست

فردا همه از خاک تو برخواهد رست     

·        خیام برای اثبات صحت رهنمود خود، دست به استدلال می زند:

·        این سبزه که امروز تماشاگاه ما ست، فردا از خاک ما، از جسم به خاک تبدیل شده ما خواهد رویید.

·        کسروی جسور و خوداندیش همین جور جاها ست که حیرت زده می پرسد، مگر باد خواری راه رهائی از مرگ ناگزیر بنی بشر است.

·        مگر باده خواری از تبدیل گشتن جسم بنی بشر به خاک جلوگیری خواهد کرد؟

·        نمی شد خیام به دلیل کوتاهی عمر، شیوه زیست اندیشیده و سنجیده و معقولی را توصیه کند؟

·        نمی شد بگوید که بنی بشر بهتر است که به بی سامانی ها و نابرابری ها و بیدادگری ها پایان دهند و عمر کوتاه خود را در جهنم جامعه طبقاتی کوتاهتر و دشوارتر نسازند؟

پایان