توضیح مکاتب مهم مربوط به «تئوری شناخت» (60)

اسپینوزیسم (4)

پروفسور دکتر مانفرد بور

پروفسور دکتر مانفرد اشتارک
برگردان شین میم شین
 

·        اگر اسپینوزا در آموزش جوهر عام خود می توانست عناصر دیالک تیک را عرضه کند، آنگاه برای او امکان طرح واقعا دیالک تیکی مسئله جبر و اختیار (تله ئولوژی و علیت) با آموزش عمل مطلقا خود مختار جوهر فراهم می آمد.

1

·        جوهر از دیدگاه اسپینوزا، خود علت خویش به مثابه معلول است، یعنی وحدت علت و معلول است و وحدت آماج و وجود است.

2

·        سمت و سوی حرکت جوهر نه تصادفی است ونه تعیین شده به اراده الهی، بلکه بنا بر  ضرورت ذاتی خویش است.

3

·        اسپینوزا ضرورت مختار سخن بر لب دارد:

الف

·        آزاد (مختار) بنظر او چیزی است که به نیروی ضرورت طبیعت خویش وجود دارد و تنها خودش تعیین کننده عمل خویش است.

ب

·        ضرور (مجبور)، اما بر عکس، چیزی است که شیوه وجود و تأثیرگذاری محتوم و معینش بوسیله چیز دیگری تعیین می شود.

ت

·        چون چیزهای منفرد (فرم های بود) همیشه نه بوسیله خود، بلکه بوسیله غیر تعیین می شوند، طبیعتا ضرور و تعین مند هستند.

پ

·        اسپینوزا کل طبیعت را کاملا تعین مند تلقی می کند، یعنی آن را سرتاپا تحت سلطه قانون علیت می داند.

ث

·        اسپینوزا پیگیرترین مخالف طبیعت نگری هدفگرا (تله ئولوژیکی) است.

ج

·        توضیح پدیده های طبیعی بر پایه علل طبیعی، او را به سرسخت ترین دشمن تئولوژی مبدل می سازد.

·         

·        مراجعه کنید به تله ئولوژی در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

ح

·        بنظر او استفاده از علل غیرطبیعی برای توضیح طبیعت بمعنی «پناه بردن به اراده الهی است، که جولانگاه جهل و نادانی است.»

4

·        تأثیر فلسفه اسپینوزا در قرن هجدهم میلادی غول آسا بود و در عظمت آن نمی توان مبالغه کرد.  

الف

·        اگرچه تا قدری قبل از پیروزی انقلاب فرانسه طرفداری از اسپینوزا دراروپا از سوی ایدئولوژی فئودالی ـ روحانی بمعنی طرفداری از آته ئیسم و ماتریالیسم تلقی می شد، با این حال سد کردن اشاعه و رواج فلسفه اسپینوزا دیگر آسان نبود.

ب

·        این نکته را می توان از تعداد بیشمار ردیه ها که علیه آن نوشته شده، دریافت.

5

·        فلسفه اسپینوزا، بویژه عناصر ماتریالیستی و آته ئیستی آن، انتقاد پیگیر آن از مذهب و تئولوژی سرچشمه تفکر جهان بینانه مترقی بیشمار دیگر بوده است.

6

·        فلسفه اسپینوزا تحت عنوان اسپینوزیسم، گشتاور مهمی در جنبش رهائی معنوی جوی کلیه نیروهای ضد فئودالی در دوره تدارک انقلاب بورژوائی کلاسیک، یعنی روشنگری بود که تحت رهبری بورژوازی انقلابی آغازین صورت می گرفت.

الف

·        روشنگری فرانسه و قبل از همه روشنگری آلمان از اسپینوزا الهام گرفته اند.

ب

·         ادبیات و فلسفه کلاسیک بورژوائی آلمان نیز در ادامه کاری سنت روشنگری از فلسفه اسپینوزا الهام گرفته است.

ت

·        روشنگری فرانسه و قبل از همه، ماتریالیست های فرانسه فلسفه اسپینوزا را از پوسته ایدئالیستی ـ تئولوژیکی اش آزاد می سازند، هسته ماتریالیستی و آته ئیستی آموزش جوهر او را آشکار می سازند و انتقاد رساله تئولوژیکی ـ سیاسی او از انجیل را ادامه می دهند.

پ

·        در آلمان که ارتجاع ایدئولوژیکی فئودالی ـ روحانی اسپینوزا را «پادشاه آته ئیست ها» و آموزش او را «تنفر انگیز» می نامید و او را «مولود جهنم» لقب می داد، آموزش او بسرعت سرسام آوری رواج یافت.

ادامه دارد