تمرین تفکر مفهومی (120)

سعدی

( گلستان با ب هشتم، ص 192 ـ 193)    

درشتی نگیرد خردمند، پیش

نه سستی که ناقص کند، قدر خویش

          

·        معنی تحت اللفظی این بیت:

·        خردمند نه تندخوئی پیشه می کند و نه سستی، تا موجب کاهش ارج و ارزش خود نگردد.

·         

·        سعدی در این بیت، رهنمود اخلاقی می دهد و شیوه رفتار خردمند را تعیین می کند.

·        محتوای این بیت همان ضرب المثل معروف زیر است:

·        «اندازه نگهدار، که اندازه نکو ست!»

1

·        سعدی در این بیت، برای تعیین شیوه رفتار خردمند، دیالک تیک افراط و تفریط را به شکل دیالک تیک درشتی و سستی بسط و تعمیم می دهد و از خردمند رفتار متعادل می طلبد.

·        چرا ما به این نتیجه می رسیم؟

2

·        دلیل این ادعای ما در مقوله فلسفی بسیار مهم «حد» است که شیخ شیراز آن را حتی بدون بر زبان راندن آن، توسعه می دهد و به نسل های بعدی به میراث می نهد.

·        مراجعه کنید به حد در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

3

·        چون افراط و تفریط دو کیفیت متفاوت اند و حد مرز فی مابین است.

·        هرچیز برای گذار از کیفیتی به کیفیت دیگر باید از حد عینی عبور کند:

·        مثال روشن آن جوشش آب است:

·        حرارت دادن تدریجی به آب موجب رسیدن آن به حد عینی معینی مثلا صد درجه سانتیگراد در فشار جو منجر می شود و به محض رسیدن به حد عینی دچار تحول کیفی می شود، مثلا به بخار بدل می شود، اگر در همین فشار جو سردش می کردند، با رسیدن به حد عینی دیگری، یعنی صفر درجه سانتیگراد منجمد می شد، یخ می بست، از کیفیت مایع به کیفیت جامد عبور می کرد.

4

·        سعدی توصیه می کند که خردمند اندازه نگه دارد، حد را برسمیت بشناسد، اگر نمی خواهد که ارج و ارزشش کاهش یابد.

5

·        البته این شیوه رفتار را باید در دیالک تیک استثناء و قاعده امکان پذیر شمرد.

·        در شرایط استثنائی، حتی از خرد کل نمی توان انتظار رفتار متعادل داشت.

·        انسان همواره در دیالک تیک غریزه و عقل عمل می کند و نه در خطه خاص ثابتی.

·        انسان نمی تواند و نباید هم در خارج از این دیالک تیک زندگی و رفتار کند.

·        چون در دیالک تیک غریزه و عقل، نقش تغیین کننده از آن غریزه است و کنترل مطلق خویش بکمک عقل بسیار دشوار است.

پایان