شعر نیما یوشیج در آئینه سیاوش کسرائی (10)

نیمایوشیج (1274 ـ 1338)

تحلیل واره ای از

گاف سنگزاد

تز هشتم

طبیعی است که تداوم دوران سیاه فشار و اختناق و سختی، همراه با تنگدستی و انزوا، هسته اندیشه های نیما را تلخ بدارد، به همان گونه که طبیعی بود که مردی با آن بینش و فراست و وسعت نظر و پرهیزگاری تن به قبول دروغ و سیاهی ندهد و با سلیقه خویش بر ستم بشورد و یا چراغش را در تک سیاهی ها فروزان نگاهدارد و به هر ترتیب چاره جوی روز بزرگ بماند.

2

مفهوم  «دوران سیاه فشار»

طبیعی است که تداوم دوران سیاه فشار و اختناق و سختی، همراه با تنگدستی و انزوا، هسته اندیشه های نیما را تلخ بدارد.

·        سیاوش با مفهوم «فشار» چه برای گفتن دارد؟

·        عادی ترین مفاهیم، وقتی گنجینه نهفته در دل خود را عیان می سازند که مورد تأمل قرار گیرند.

·        دوران فشار چه مشخصاتی را دارد؟

·        برای پاسخ به این پرسش باید مفهومی را پیدا کرد که ضد فشار باشد.

·        فشار یعنی زور وسنگینی‌ آوردن ‌برروی‌ چیزی‌.

·        فشار یعنی اعمال زور.

·        پس دوران فشار، به دورانی اطلاق می شود که طبقه، قشر، گروه و یا فرد معینی مورد زورگوئی قرار می گیرد.

·        بنابرین، منظور سیاوش از دوران سیاه فشار، می تواند سلب آزادی، امنیت و حقوق فردی و اجتماعی و سرکوب هر گونه مقاومت و مبارزه، به بدترین وجه باشد.

3

مفهوم «دوران سیاه اختناق»

·        منظور سیاوش از مفهوم «اختناق» چیست؟

·        اختناق یعنی خفه شدن و یا خفه کردن

·        بنابرین، اختناق می تواند به معنی سلب آزادی بیان (آزادی ابراز نظر، باور، عقیده، تشکیل انجمن و حزب، انتشار مطبوعات، کتاب، روشنگری و غیره) تلقی شود.

·        صفت سیاه را سیاوش احتمالا برای نشان دادن حد اعلای اختناق به خدمت می گیرد.

·        در مفهوم «دوران سیاه اختناق»، روشنگری ستیزی طبقه حاکمه برجسته می شود.

4

مفهوم «دوران سیاه سختی» 

·        مفهوم «دوران سیاه سختی» از دشواری زیست نیما و همسانان نیما پرده برمی دارد.

·        از دو صورت قصه خالی نیست:

·        یا افراد جزو طبقه حاکمه و یا جزو توده ستمکش اند.

·        زیر دیکتاتوری اقلیت ستمگر، طبیعی است که اکثریت ستمکش و نمایندگان ایدئولوژیکی آنها دوران سیاه سختی را بگذرانند.

5

مفهوم «تنگدستی»  

·        تنگدستی یکی از فرم های نمودین «دوران سیاه سختی» است.

·        در اشعار نیما نیز بکرات فقر و فاقه توده زحمتکش مورد انتقاد قرار می گیرد.

6

 مفهوم «انزوا»  

·        انزوا یعنی گوشه گیری، عزلت گزینی

·        انزوا اما می تواند فرم ها و محتواهای مختلف، متفاوت و حتی متضاد داشته باشد.    

1

·        انزوا می تواند داوطلبانه باشد.

·        طرفداران عرفان و ریاضت چه بسا به نیات مختلف در گوشه دور افتاده ای، در بیابانی، جنگلی و یا کوهی عزلت می گزینند و به بهانه عبادت و تقرب به خدا با خلق قطع رابطه می کنند.

·        این انزوا نه انزوائی مثبت، بلکه منفی و ارتجاعی است.

2

·        فرم دیگری از انزوای داوطلبانه می تواند به دلیل مخفیکاری باشد.

·        فردی چه بسا به دلایل مختلف روابط توخالی، بی محتوا و بی ثمر خود را با دیگران قطع می کند، تا بتواند با خیال راحت به انجام وظیفه خود تعیین کرده ی خود بپردازد.

·        این انزوا، انزوائی مثبت و حاصلخیز است.

3

·        فرم دیگری از انزوای داوطلبانه می تواند به دلیل عدم تجانس با همنوعان باشد.

·        این عدم تجانس سبب می شود که کسی در جمعی باشد و در عین حال دلش جای دیگر باشد.

·        به قول شاعر تجسم دیالک تیک حاضر و غایب باشد.

4

·        انزوا اما می تواند تحمیلی باشد.

·        این انزوا در صورتی است که فرد معینی به هر دلیلی مطرود و رابطه با او تحریم می شود.

·        این نوع انزوا امروزه در مقیاس جهانی از سوی طبقه حاکمه امپریالیستی به عنوان حربه ای مؤثر به خدمت گرفته می شود.

·        انزوای تحمیلی از این نوع را طبقه حاکمه امپریالیستی بیش از 50 سال است که به کوبای مردمی و انقلابی روا داشته است.

5

·        کسی که وضع موجود را برنمی تابد و بر ضد آن می شورد، هیئت و طبقه حاکمه می کوشد که رشته های مادی و معنوی پیوند او را با جامعه و توده قطع کند.

·        برتولت برشت در اثر خود تحت عنوان «قصه های آقای کوینر»، در قصه «در برابر زور چه باید کرد؟» می نویسد:

·        «روزی از روزها، کوینر اندیشنده در سالنی برای عده ای سخنرانی می کرد.

·        ناگهان متوجه شد که مردم از او دوری می جویند و سالن را بسرعت ترک می گویند.

·        آقای کوینر به دور و برش نظر انداخت و زور را پشت سر خود دید.»

·        یکی از فرم های انزاوای تحمیلی همین است:

·        مردم از روشنگر می گریزند تا از گزند هیئت و طبقه حاکمه در امان باشند.

ادامه دارد.