جهان و جهان بینی سیاوش کسرائی (52)

سیاوش کسرائی (1305 ـ 1374)

(اصفهان ـ وین)

تحلیلی از شین میم شین

 سیاوش

دریای دشت را

شاداب کرده شبنم و عطر گیاه خام

بر دیدگاه دامنه‌ ی او لمیده است

چون زورقی سپید بر امواج سبزفام.

قوس ز سر رمیده‌ ی گوش دراز او

چونان دو بادبان

پهلو به باد داده و در راه هر نوا ست

اما درون دشت

هر چیز بی‌ صدا ست.

·        شعر «خر در چمن» چنین آغاز می شود:

 سیاوش

دریای دشت را

شاداب کرده شبنم و عطر گیاه خام

·        معنی تحت اللفظی:

·        دریای دشت از شبنم و عطر گیاه خام شاداب است.

·        سیاوش با همین کلام آغازین به تشریح محیطی می پردازد که اوبژکت مورد نظر (خر) در آن قرار دارد.

1

·        دشت به دریا تشبیه می شود، دریائی که از شبنم و عطر گیاه ترد و تازه شاداب است.

2

·        سیاوش در سنت نیما با تشبیه دشت به دریا، به احتمال قوی از عظمت و دهشت دشت پرده برمی دارد.

·        دریا در قاموس نیما دیالک تیکی از عظمت و دهشت است، دیالک تیکی از مهر و قهر است، دیالک تیکی از مهربانی و دشمن خوئی است.

·        دشت نیز به همین سان.

·        خواهیم دید.

3

·        سیاوش ضمنا دشت را از نقطه نظر خر مورد ارزیابی قرار می دهد:

·        همه عناصر متشکله این حکم، حاوی لذت خارق العاده برای خرند:

·        شبنم

·        گیاه ترد تازه رس

·        مواد الکلی عطرآگین متنوع با درجه تبخیر نازل که در اثر تابش آفتاب از گیاهان رها می شوند، هوا را معطر می سازند، هر نفسکشی را سرمست می کنند و به تلوتلو می اندازند.

سیاوش

بر دیدگاه دامنه‌ ی او لمیده است

چون زورقی سپید بر امواج سبزفام.

·        معنی تحت اللفظی:

·        بر دیدگاه دامنه دشت دریاوش، زورق سپیدی بر امواج سبز رنگ لمیده است.

·        از همین حکم سیاوش می توان به عظمت رابطه عاطفی شاعر توده ها نسبت به خر، به مثابه خادم زحمتکش بی توقع دیرین خلق پی برد.

·        خر به زورق سپیدی تشبیه می شود که بر امواج سبزفام دریای مواج دشت لمیده است.

سیاوش

قوس ز سر رمیده‌ ی گوش دراز او

چونان دو بادبان

·        معنی تحت اللفظی:

·        قوس دو گوش خر آدمی را به یاد دو بادبان قایقی سپید می اندازد.

·        سیاوش بدین طریق میان دریا و قایق سپید و به عبارت دقیقتر میان دشت و خر رابطه دیالک تیکی فرم و محتوا برقرار می کند.

·        آن سان که دریا بلامنازع در انحصار قایق سپید و دشت در انحصار بلامنازع خر به نظر می رسد.

·        به احتمال قوی هرگز شاعری در شرق از این چنین دیدی خر را تصور و تصویر نکرده است.

·        همین نگرش سیاوش به خر از ژرفای بینش پرولتری او پرده برمی دارد و آدمی را  دچار تحیری سرشته به تحسین می سازد.

·        قدردانی از همراه زحمتکش بشریت از دست هر شاعری برنمی آید.

·        برای رسیدن به دراکه ای از این دست، باید پیشاپیش به درجه شاعر بلامنازع توده ها ارتقا یافت.

سیاوش

پهلو به باد داده و در راه هر نوا ست

اما درون دشت

هر چیز بی‌ صدا ست.

·        معنی تحت اللفظی:

·        قایق سپید پهلو به باد داده و در راه هر نوائی است.

·        اما دریای دشت خاموش  و بی صدا ست.

·        سیاوش اکنون گام به جهان درونی خر می نهد و روندهای روانی او را تصور و تصویر می کند.

سیاوش

از یاد برده محنت دشنام و رنج بار

ـ آزاد از گزند ـ

دل داده بر نوازش گرمای آفتاب

خمیازه می‌ کشد

با چشم نیمخواب.

·        معنی تحت اللفظی:

·        محنت دشنام و رنج بار را از یاد برده خر.

·        آزاد از گزند و ضرب و شتم، از نوازش گرمای آفتاب لذت می برد و با چشم نیمخواب خمیازه می کشد.

·        روح شاعر در این بند شعر، از احساس همبستگی و یگانگی طبقاتی با خر سرشار است.

·        شاعر انگار درخویشاوندی طبقاتی با خر به محنت دشنام و رنج بار و گزند و آزار می اندیشد و نوازش گرمای آفتاب را بر پوست اندام خویش احساس می کند.

·        همین تصور و تصویر، فوق العاده انسانی، زیبا و غول آسا ست.

سیاوش

دم را چو بادبیزن ابریشمین کلاف

بر ساق و بر سرین و دل و دست می‌ کشد

و آنگاه عرعری

با هرچه ‌اش که قوت و جان هست، می‌ کشد.

·        معنی تحت اللفظی:

·        خر سپید دم خود را بسان بادبزنی ابریشمین بر ساق و سرین و دل و دست می کشد و در نهایت رضایت خاطر عرعری از اعماق وجود سر می دهد.

·        باورش حتی دشوار است که برای اولین بار در سرزمین خرستیز، شاعری از تبار توده ها، زیبائی و شکوه بمراتب بیشتری در خادم زحمتکش بشر کشف می کند تا شعرای فئودالی در دخترکان و زنان اشرافیت انگل و عیاش و خوشگذران کشف کرده اند.

·        وقتی گفته می شود که وجود اجتماعی انسان ها تعیین کننده شعور اجتماعی آنها ست، منظور همین است:

·        خری که از سوی شعرای طبقات انگل و استثمارگر سمبل حماقت و کثافت و زشتی است، در قاموس شاعر پرولتاریا به مظهر حساسیت و ظرافت و زیبائی اعتلا می یابد و در جایگاه سزاوار خویش در دل توده ها نشانده می شود.

سیاوش

نیشی به آسمان

وامی‌ کند به خنده و یکباره از شعف

گسترده بستر علفی زرد می‌ کند

هی غلت می ‌زند

واغلت می ‌زند

تا خستگی خواب ز تن طرد می‌ کند.

·        معنی تحت اللفظی:

·        خر سپید نیشی به خنده به سوی آسمان باز می کند و از فرط شعف، بستر گسترده ای از علف را با مدفوع خویش به رنگ زرد، رنگ آمیزی می کند.

·        بعد غلت می زند تا خستگی و رخوت خواب از تن بدر کند.

·        همه سکنات و حرکات خر از دید سیاوش بطرزی مثبت و زیبا تصور و تصویر می شود.

·        برای درک شعر سیاوش باید پایگاه طبقاتی سیاوش را داشت.

·        در غیر این صورت برداشتی مثله و مخدوش و معیوب از شعر او صورت خواهد گرفت.

ادامه دارد