سیری در جهان بینی حکیم ابوالقاسم فردوسی (42)

(320 ـ 398)

(942 ـ 1020)

تحلیلی از 

شین میم شین

 

مقوله فلسفی «هنر»

در فلسفه فردوسی

نبشتن یکی نه که نزدیک سی

چه رومی، چه تازی و چه پارسی

چه سغدی، چه چینی و چه پهلوی

ز هر گونه ‌ای کان، همی بشنوی

جهاندار سی سال از این بیشتر

چه گونه پدید آوریدی هنر

برفت و سرآمد بر او روزگار

همه رنج او ماند از او یادگار

·        معنی تحت اللفظی:

·        دیوان به طهمورث نوشتن به سی زبان را آموختند.

·        از آن جمله به زبان های رومی و عربی و فارسی و سغدی و چینی و پهلوی و دیگر زبان ها که به تصور آیند.

·        طهمورث، سی سال دیگر هم زیست و هنرهای گوناگون پدید آورد.

·        بعد عمرش به آخر رسید و رفت.

·        اما نتایج رنج او به یادگار ماند.

1

جهاندار سی سال از این بیشتر

چه گونه پدید آوریدی هنر

·        در این بخش از اسطوره ایرانی نیز در مقوله هنر، نتایج کرد و کار مادی و معنوی انسان ها (هنر انسان ها)  تجرید می یابند.

2

نبشتن یکی نه که نزدیک سی

چه رومی، چه تازی و چه پارسی

چه سغدی، چه چینی و چه پهلوی

ز هر گونه ‌ای کان، همی بشنوی

·        در این بخش از اسطوره ضمنا معرفی عمیق تری از دیوان صورت می گیرد:

1

اثری از روزبه دلیجانی

بفرمود پس دیو ناپاک را

به آب اندر آمیختن خاک را

هر آنچ از گل آمد چو بشناختند

سبک خشک را کالبد ساختند

به سنگ و به گچ، دیو دیوار کرد

نخست از برش هندسی کار کرد

چو گرمابه و کاخ های بلند

چو ایوان که باشد پناه از گزند

·        دیوان در این بخش اسطوره،  مولدین مادی اند:

الف

·         از ترکیب آب و خاک، گل می سازند.

ب

·        گل را به صورت خشت در می آورند.

ت

·         خشت را خشک می کنند تا آجر واره شود.

پ

·         با هزاران خشت خشک، خانه، گرمابه، دیوار، برج، بارو، کاخ و ایوان می سازند.

2

·        دیوان ضمنا علمای جامعه آغازین محسوب می شوند.

الف

·        دیوان به علم هندسه تسلط دارند.

ب

·        دیوان توانائی لازم برای مادیت بخشی به علم را دارند.

·        یعنی علم هندسه را واقعیت مادی می بخشند.

·        به عمارات مادی خود، فرم هندسی می دهند.

ت

·        اگر به زبان ایمانوئل کانت، سخن گوییم، دیوان هم به خرد نظری مسلط اند و هم به خرد عملی.

پ

·        یعنی به دیالک تیک تئوری و پراتیک (اندیشه و عمل) مسلط اند.

3

نبشتن یکی نه که نزدیک سی

چه رومی، چه تازی و چه پارسی

چه سغدی، چه چینی و چه پهلوی

ز هر گونه ‌ای کان، همی بشنوی

·        دیوان بنا بر محتوای این بخش اسطوره، اهل تفکر و علم و فن هستند و به همه زبان های زمین تسلط دارند.

·        ما باید مقوله دیوان در شاهنامه را مورد بررسی مستقل قرار دهیم.

4

جهاندار سی سال از این بیشتر

چه گونه پدید آوریدی هنر

برفت و سرآمد بر او روزگار

همه رنج او ماند از او یادگار

·        فردوسی در این بند شعر، بطور غیر مستقیم و ضمنی، معنای زندگی را از موضع هومانیسم و راسیونالیسم بنیانگذاری می کند:

·        معنای زندگی در قاموس حکیم خردگرای طوس، هنر ورزی و به یادگار نهی است.

·        طهمورث می میرد.

·        ولی چه باک که نتیجه رنج او، نتیجه تلاش و کوشش او، به صورت گنج به یادگار می ماند.

·        اکنون می توان به معنی مقولات فلسفی «رنج» و «گنج» و «نام» در فلسفه فردوسی پی برد.

5

جهاندار سی سال از این بیشتر

چه گونه پدید آوریدی هنر

برفت و سرآمد بر او روزگار

همه رنج او ماند از او یادگار

·        با توجه به این بیت حکیم می توان گفت:

·        مقوله فلسفی «نام» با مقوله فلسفی «گنج» و مقوله فلسفی «گنج»  با مقوله فلسفی «رنج» در پیوند دیالک تیکی قرار دارد:

·        دیالک تیک سه عضوی رنج و گنج و نام.

·        این دیالک تیک پرمحتوا و غول آسا خاص حکیم طوس است.

6

·        دیالک تیک رنج و گنج هم بسط و تعمیم دیالک تیک ریاضت و لذت است که در فلسفه مارکسیستی ـ لنینیستی هم وجود دارد.

·        فردوسی اما این دیالک تیک ارزشمند را غنا، ژرفا و توسعه معنوی حیرت انگیزی می بخشد و آن را به شکل دیالک تیک رنج و گنج و نام (دیالک تیک ریاضت و لذت و میراث) بسط و تعمیم می دهد و برای استدلال و اثبات هومانیستی ـ راسیونالیستی معنامندی زندگی به خدمت می گیرد.

    

·        هم این شکل بسط و تعمیم حکیم طوس و هم این محتوای هومانیستی ـ راسیونالیستی این دیالک تیک سه عضوی در مقیاس جهانی ـ حتی ـ بی نظیر، حیرت انگیز و ستایش انگیز است.

·        این اما ضمنا به چه معنی است؟

7

تیتان و زندگی 

اثری از الفرد هریکا

فرزند وین سرخ

برفت و سرآمد بر او روزگار

همه رنج او ماند از او یادگار

·        این موضعگیری هومانیستی ـ راسیونالیستی حکیم طوس نفی آشکار و علنی نیهلیسم (پوچی گرائی) و اگزیستانسیایلسم و فاشیسم و فوندامنتالیسم است.

·        حکیم طوس زندگی را نه بی معنی، نه پوچ، نه هیچ واره و توخالی، بلکه معنامند و درونمایه مند می داند:

·        معنای زندگی رنج برای به یادگار نهادن گنج (نام) است.

·        معنای زندگی هنر ورزی مادی، فکری و روحی و به میراث نهادن نتایج حاصله برای نسل های آینده است.

·        دلیل خصومت خردستیزان، پوچی گرایان، فاشیست ها و فوندامنتالیست ها با حکیم طوس همین جا ست.

ادامه دارد.