سیری در گلستان سعدی (165)

 سعدی شیرازی 

 ( ۵۶۸ - ۶۷۱ هجری شمسی)

حکایت چهاردهم

(گلستان با ب اول، ص  34 ـ 38) 

تحلیلی از شین میم شین

1

در انـتـظار رویت ما و امیدواری

در عشوه وصالـت ما و خیال و خوابی

·        معنی تحت اللفظی:

·        ما امید دیدن روی تو را داریم.

·        اما برخورداری از عشوه وصال تو محال است.

·        امید در این بیت حافظ، امیدی توخالی و عبث و بیهوده است.

·        چون کمترین امیدی به ناز و کرشمه وصل حریف وجود ندارد

·        امید در این بیت حافظ، امیدی است، منفعل، بدون عمل واقعی انسانی و بدون شرکت انسان در زمینه تحقق آن.

·        امیدی است، آلوده به انتظار و در گرو انتظار.

·        یعنی امید به معنی واقعی کلمه نیست.

2

گرت چو نوح نبی، صبر هست در غم طوفان

بلا بگردد و کام هزار ساله بر آید

·        معنی تحت اللفظی:

·        اگر علیرغم طوفان، صبر نوح داشته باشی، کامیاب می شوی.

·        امید در این بیت حافظ نیز  امیدی است، آلوده به صبر، موکول به صبر و تحمل وضع تحمل ناپذیر موجود.

·        انسان در قاموس حافظ فاقد سوبژکتیویته (فاعلیت، آدمیت) است.

·        اوبژکت واره است. 

3

دارم امید عاطـفـتی از جناب دوسـت

کردم جـنایتی و امیدم بـه عـفو او سـت

·        معنی تحت اللفظی:

·        از دوست انتظار محبت دارم.

·        جنایتی مرتکب شده و انتظار عفو دارم.

·        واژه امید در هر دو مورد مطروحه در این بیت به معنی انتظار و التماس است و کمترین ربطی به امید قانونمند ندارد.

4

کـس بـه امید وفا ترک دل و دین مـکـناد

کـه چنانم من از این کرده پشیمان که مپرس

·        معنی تحت اللفظی:

·        خدا نکند که کسی به انتظار وفای یار، ترک دل و دین کند.

·        من چنین کرده ام و مثل سگ پشیمانم.

·        واژه امید در این بیت نیز به معنی انتظار و توقع توهم آمیز  است و کمترین ربطی به امید علمی و قانونمند ندارد.

5

تو خود وصال دگر بودی ای نـسیم وصال

خـطا نـگر کـه دل امید در وفای تو بست

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای نسیم وصال، وصال در واقع، خود تو بودی.

·        خطای دل این بود که از تو وفای به عهد توقع داشت.

·        امید در این بیت حافظ نیز امیدی بی پشتوانه و توهم آمیز است و به معنی توقع و انتظار خوشخیالانه است.

6

ای دل، ارسیل فنا بنیاد هستی بر کند

چون تو را نوح است کشتیبان، ز طوفان غم مخور

·        معنی تحت اللفظی:

·        اگر سیل فنا هستی ات را از ریشه برکند، غم مخور.

·        چون نوح نبی کشتیبان تو ست.

·        وقتی گفته می شود که انسان در قاموس حافظ فاقد سوبژکتیویته (فاعلیت، آدمیت) است، به همین دلیل است:

·        حافظ انسان ها را نخست از خودیت شان تهی می سازد، بعد انسان آدمیت زدائی شده و زباله واره را به حمایت خانی، سلطانی، امامی، پیامبری دلخوش می کند.

·        اگر هم کسی رو داری کند، سرش داد می کشد که خاموش باش، اینها همه آلت دست بی اراده و هیچکاره ی خدا هستند.

·        امید حافظ تریاکی ایده ئولوژیکی برای  توده است.

·        تریاکی ایده ئولوژیکی برای تخدیر و تسکین روح خسته و  پریشان توده است.

·        حافظ بیشتر به عوامفریب شبیه است تا به روشنگر و خبرخواه و رهنما.

·        آنتی هومانیسم حافظ همین جا نیز نمایان می گردد.

·        حافظ توده را برده و وابسته و گدا و ذلیل می خواهد و نه آزاد و رزمنده و سربلند و شخصیت مند.

7

دلـبر از ما بـه صد امید سـتد اول دل

ظاهرا عـهد فرامـش نکـند خـلـق کریم

·        معنی تحت اللفظی:

·        ما به صد امید، به دلبر دل می بازیم، ولی بزرگواران فقط بظاهر به عهد خود وفا می کنند.

·        امید در این بیت حافظ نیز نه امیدی مبتنی بر شعور و شناخت، بلکه توهمی توخالی است و ربطی به امید علمی و قانونمند ندارد.

·        ما با این امید توخالی و بیگانه با امید علمی و عینی در اشعار شعرای معاصر نیز برخورد می کنیم:

·        شعرای معاصر نیز احتمالا تحت تأثیر حافظ امید توخالی به خلق می دهند.

·        در تفکر این شعرای معاصر نوعی مکانیسیسم به چشم می خورد.

·        آنها اگر مزدور طبقه حاکمه نباشند و سودای عوامفریبی در سر نداشته باشند، جامعه را بسان ماتریالیست های قرن ۱۸ چیزی از جنس ماشین تصور می کنند که بطور مکانیکی و بی اعتنا به کردوکار بشری کار می کند.

·        در بینش این شعرا دیالک تیک خودپوئی و آگاهی به شکل دوئالیسم همه چیز و هیچ تحریف می شود.

·        انسان در این طرز تفکر نیز سلب آدمیت، فاعلیت و سوبژکتیویته تصور و تصویر می شود.

·        هیچکاره و هیچ واره تصور و تصویر می شود.

·        زباله واره تصور و تصویر می شود.

·        فاقد اختیار قلمداد می شود.

8

تـشـنـه بادیه را هـم به زلالی دریاب

بـه امیدی که در این ره به خدا می‌ داری

·        معنی تحت اللفظی:

·        در این صحرا از تشنه به جرعه آبی حمایت کن.

·        به این امید که خدا هم از تو حمایت کند.

·        امید در این بیت نیز  نه علمی است، نه عینی، نه اجتماعی و نه حتی انسانی و یا فردی.

·        امید در این بیت انتظار و توقع حمایت از بیگانه است.

·        بیگانه ای که در این بیت، به مثابه ملجأ امید، قلمداد می شود، خدای واهی است.

·        امید در اکثریت قریب به اتفاق اشعار حافظ، امیدی است که برآورنده اش غیر (مثلا خدا، دوست، دلبر وعده ده، نسیم وصال، نوح کشتیبان) است.

ادامه دارد