مقوله «صوفی» در آثار خواجه شیراز (19)

تحلیلی از شین میم شین

ساقی بیا که شاهد رعنای صوفیان

دیگر به جلوه آمد و آغاز ناز کرد

 ·        معنی تحت اللفظی:

·        ساقی بیا، که سر و کله ی معشوق خود خواه و متکبر صوفی ها بالاخره پیدا شد و شروع به عشوه ریزی کرد.

·        خواجه در این بیت، احتمالا شاهد صوفیان را تحقیر می کند تا خود صوفیان را تحقیر کند.

·        به شاهد صوفیان صفت رعنا داده می شود که معانی مختلف دارد:

·        رعنا هم به معنی زیبا ست و هم به معنی پست و احمق و خودپسند و متکبر.

·        شاهد صوفیان آنقدر طول داده که حوصله خواجه سر رفته است.

این مطرب از کجا ست که ساز عراق ساخت

و آهنگ بازگشت به راه حجاز کرد

·        معنی تحت اللفظی:

·        این مطرب از کجا ست که ساز عراق می زند و آهنگ بازگشت به حجاز (عربستان)  می کند.

·        خواجه در این بیت نیز طعنه می زند و به تحقیر مطرب می پردازد.

·        مطرب بزعم خواجه مهارتی در حرفه خود ندارد.

·        احتمالا مطرب هم بسان شاهد جزو حواریون صوفیان است.

ای دل بیا که ما به پناه خدا رویم

زانچ آستین کوته و دست دراز کرد

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای دل بیا که ما از دست آنکه آستین کوتاه دارد و دست دراز  به خدا پناه می بریم.

·        خواجه در این بیت، با صفت «کوته آستین و دراز دست»، صوفی را احتمالا به خست و سرقت و تجاوز و تطاول متهم می کند و از دست صوفی به خدا پناه می برد.

·        اینکه آیا صوفیان واقعا چنین بوده اند و یا خواجه قصد تخریب اعتبار آنان را دارد، باید بررسی شود.

·        بزعم خواجه صوفیان دست و دل بازی و بزرگواری اشرافیت بنده دار و فئودال را ندارند.

·        خسیس و غارتگر و متجاوز اند. 

صنعت مکن که هر که محبت نه راست باخت

عشقش به روی دل در معنی فراز کرد

·        معنی تحت اللفظی:

·        مکر و حیله بکار نبند.

·        برای اینکه هر کس در محبت صداقت به خرج ندهد، عشق او در معنی را به روی دلش می بندد.

·        خواجه در این بیت نیز به احتمال قوی صوفیان را در مد نظر دارد و آنها را به حیله گری، عدم صداقت در محبت متهم می کند و ضمنا تهدید می کند.

·        البته درک منظور خواجه از «معنی» و «بسته شدن در معنی بدست عشق» آسان نیست.

فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید

شرمنده رهروی که عمل بر مجاز کرد

·        معنی تحت اللفظی:

·        فردا که افراد بشری در برابر حق حاضر می شوند، رهروی که بر راه باطل رفته باشد، شرمنده خواهد شد.

·        خواجه در این بیت دوئالیسم حقیقی و مجازی را به معنی دوئالیسم صداقت و تظاهر بسط و تعمیم می دهد و صوفی را به تظاهر و ریا و نتیجتا به شرمندگی در مقابل باری تعالی متهم می کند.

·        خواجه بسان آخوندها چنان از کیسه خلیفه می بخشد که انگار خود خلیفه است.

·        آدم اندک اندک در وحدانیت خدا هم شک می کند.

·        چون هر کسی به نیابت از سوی خدا راجع به سرنوشت افراد در صحرای محشر داد سخن سر می دهد.

ای کبک خوش خرام کجا می ‌روی، بایست

غره مشو که گربه زاهد نماز کرد

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای خوش روش مرو، بایست.

·        به خود مغرور نباش.

·        برای اینکه گربه زاهد نماز خواند.

·        این بیت خواجه احتمالا بر حکایتی و یا ضرب المثلی مبتنی است که در آن، گربه زاهد ایمان می آورد و نماز می خواند.

·        این بیت هم از طعنه و توهین سبت به زاهد لبریز است.

حافظ مکن ملامت رندان که در ازل

ما را خدا ز زهد ریا بی ‌نیاز کرد

·        معنی تحت اللفظی:

·        حافظ رندان را سرزنش مکن.

·        برای اینکه خدا در روز الست رندان را از زهد ریائی بی نیاز کرده است.

·        خواجه دوئالیسم زاهد و رند را به شکل دوئالیسم صادق و متظاهر بسط و تعمیم می دهد و بدین طریق به تخریب اعتبار صوفی و زاهد و غیره می پردازد.

·        آنچه خواجه و حواریونش متوجه نمی شوند، این حقیقت امر است که اگر صداقت رندان امری مقدر شده از روز ازل است، پس دیگر چه اهمیتی دارد.

·        در این صورت ایدئالیزه کردن رندان کاری ابلهانه است.

·        چون اگر خدا نخواسته بود، رندان هم تفاوتی با زاهدان ریائی نمی داشتند.

ادامه دارد.