مقوله «صوفی» در آثار خواجه شیراز (24)

دجال

تحلیلی از شین میم شین

کجاست صوفی دجال فعل ملحد شکل

بگو:

«بسوز که مهدی دین پناه رسید!»  

دجال به مردی کذاب اطلاق می شود که

که در آخرالزمان ظهور می کند و مردم را فریب می دهد.

·        معنی تحت اللفظی:

·        صوفی که بلحاظ عمل، دجال و بلحاظ شکل و شمایل، بی دین است، کجا ست؟

·        کسی به او بگوید که مهدی آمد که پشت و پناه دین است.

1

کجاست صوفی دجال فعل ملحد شکل

·        خواجه در این مصراع، دوئالیسم فرم و محتوا را به شکل دوئالیسم شکل و عمل و بعد دوئالیسم خیر و شر را به شکل دوئالیسم امام موعود و ملحد بسط و تعمیم می دهد و پس از تبدیل امام موعود به دجال، از ترکیب آندو، دوئالیسم دجالفعل و ملحدشکل را می سازد و همه را با هم بسان مشتی لجن بر سر و صورت صوفی می مالد.

·        صوفی بدین طریق عملا به کذابی استحاله می یابد که دعوی امامت می کند و از سر و صورتش الحاد می ریزد.

2

بگو:

«بسوز که مهدی دین پناه رسید!»  

·        خواجه در این مصراع، ضد دوئالیستی صوفی را به مثابه امام موعود حامی دین، یعنی مهدی دین پناه در مقابل آن قرار می دهد و رجز می خواند.

·        بدین طریق دوئالیسم خیر مطلق و شر مطلق به شکل دوئالیسم سلطان و صوفی بسط و تعمیم می یابد.

1

کجاست صوفی دجال فعل ملحدشکل

بگو:

«بسوز که مهدی دین پناه رسید!»  

·        در این بیت خواجه یکی از عریان ترین حملات او بر ضد اصحاب تصوف و طریقت و عرفان صورت می گیرد.

·        این غزل به احتمال قوی در استقبال از سلطان سروده و خوانده شده است که پس از فرار، برگشته است.

·        ظاهرا برادران سلطان بر ضد او وارد عمل شده بودند و ضمنا و ضمنا اصحاب تصوف و طریقت و عرفان یا با برادران او همکاری داشته اند و یا در غیاب او زمینه را برای تبلیغات علنی آماده دیده اند و از فعالیت مخفی به فعالیت علنی روی آورده اند.

·        خواجه در هر صورت از دست برادران سلطان و صوفیان خیلی خشمگین است و به سلطان تازه از گرد راه رسیده گزارش می دهد و ضمنا آبروی از دست رفته او را بازتولید می کند.

·        ابیات مهم این غزل باید تحلیل شوند تا مسئله روشن تر گردد:

بیا که رایت منصور پادشاه رسید

نوید فتح و بشارت به مهر و ماه رسید

جمال بخت ز روی ظفر نقاب انداخت

کمال عدل به فریاد دادخواه رسید

سپهر، دور خوش اکنون کند که ماه آمد

جهان به کام دل اکنون رسد که شاه رسید

ز قاطعان طریق این زمان شوند ایمن

قوافل دل و دانش که مرد راه رسید

عزیز مصر به رغم برادران غیور

ز قعر چاه برآمد به اوج ماه رسید

کجاست صوفی دجال فعل ملحد شکل

بگو:

«بسوز که مهدی دین پناه رسید!»

صبا بگو که چه‌ ها بر سرم در این غم عشق

ز آتش دل سوزان و دود آه رسید

ز شوق روی تو شاها، بدین اسیر فراق

همان رسید، کز آتش به برگ کاه رسید

مرو به خواب که حافظ به بارگاه قبول

ز ورد نیم شب و درس صبحگاه رسید

پایان

ادامه دارد.