مقوله «صوفی» در آثار خواجه شیراز (26)

تحلیلی از شین میم شین

سپهر، دور خوش اکنون کند که ماه آمد

جهان به کام دل اکنون رسد که شاه رسید

·        معنی تحت اللفظی:

·        سپهر اکنون می تواند با دلخوشی بچرخد.

·        برای اینکه ماه در آمده است.

·        سکنه جهان اکنون می توانند کامیاب شوند.

·        برای اینکه شاه آمده است.  

1

سپهر، دور خوش اکنون کند که ماه آمد

جهان به کام دل اکنون رسد که شاه رسید

·        خواجه در این بیت، قرینه های زیر را تصور و تصویر می کند:

الف

·        سپهر قرینه جهان تصور و تصویر می شود.

ب

·        ماه قرینه شاه تصور و تصویر می شود.

2

سپهر، دور خوش اکنون کند که ماه آمد

جهان به کام دل اکنون رسد که شاه رسید

·        خواجه از سوی دیگر گردش سپهر را تابع ماه تصور و تصویر می کند و گردش جهان را تابع شاه.

3

سپهر، دور خوش اکنون کند که ماه آمد

جهان به کام دل اکنون رسد که شاه رسید

·        خواجه بدین ترفند، دیالک تیک تابع و متبوع را  نخست به شکل دیالک تیک سپهر و ماه و بعد به شکل دیالک تیک جهان و شاه بسط و تعمیم می دهد و نقش تعیین کننده از آن متبوع (ماه، شاه) می داند.

·        چرخ فلک کذائی یعنی کل هستی در آسمان حول ماه چلقوز می گردد و جهان زمینی حول شاه چلقوز.

·        بهتر از این نمی توان دست به وارونه سازی بدیهی ترین حقایق عینی زد.

ز قاطعان طریق این زمان شوند ایمن

قوافل دل و دانش که مرد راه رسید

·        معنی تحت اللفظی:

·        قافله های دل و دانش اکنون می توانند از شر رهزنان در امان باشند.

·        برای اینکه مرد راه آمده است.

1

ز قاطعان طریق این زمان شوند ایمن

قوافل دل و دانش که مرد راه رسید

·        خواجه دوئالیسم خیر و شر را به شکل دوئالیسم قوافل دل و دانش و قاطعان طریق بسط و تعمیم می دهد و امنیت راه ها را منوط به وجود مرد راه می داند.

·        رهزنان در این بیت، اما نه رهزنان مال و منال، بلکه رهزنان دل و دانش اند.

·        احتمال آن می رود که منظور خواجه از قاطعان طریق اصحاب تصوف و طریقت و عرفان باشند.

·        چون آنها هستند که سودای تسخیر دل و مغز توده را دارند.

·        کرد و کاری که با برگشت شاه ممنوع و متوقف می گردد.

عزیز مصر به رغم برادران غیور

ز قعر چاه برآمد به اوج ماه رسید

·        معنی تحت اللفظی:

·        یوسف علیرغم برادران حسود از قعر چاه بیرون آمد و به اوج ماه رسید.  

1

عزیز مصر به رغم برادران غیور

ز قعر چاه برآمد به اوج ماه رسید

·        از این بیت می توان به این نتیجه رسید که شاه به دلیل توطئه برادران خویش متواری شده بود و اکنون پس از غلبه بر آنان دوباره برگشته است.

·        خواجه برگشت شاه را با برگشت یوسف مقایسه می کند و عملا خود را با پیر کنعان.

کجاست صوفی دجال فعل ملحد شکل

بگو:

«بسوز که مهدی دین پناه رسید!»

·        خواجه پس از برادران حسود، صوفیان را به مثابه مشتی بی دین و بی ایمان می کوبد و با اعلام برگشت مهدی موعود بدبختی آنها را پیشگوئی می کند.

صبا بگو که چه‌ ها بر سرم در این غم عشق

ز آتش دل سوزان و دود آه رسید

·        معنی تحت اللفظی:

·        صبا به شاه بگو که در این غم عشق از آتش دل و دود آه چه بر سرم آمده است.

·        خواجه در این بیت، از اندوه ژرف خود در غیاب شاه گزارش می دهد و میزان عشق و علاقه اش را به سلطان تبیین می دارد.

ز شوق روی تو شاها، بدین اسیر فراق

همان رسید، کز آتش به برگ کاه رسید

·        معنی تحت اللفظی:

·        شاها از شوق دیدن روی تو، بر اسیر دوری و جدائی آن گذشته که از آتش بر برگ کاه می گذرد.

·        منظور خواجه این است که در شوق دیدن دوباره روی شاه خاکستر شده است.

مرو به خواب که حافظ به بارگاه قبول

ز ورد نیم شب و درس صبحگاه رسید

·        معنی تحت اللفظی:

·        امشب نخواب و دعا کن.

·        چون حافظ ببرکت ورد نیمه شب و دعای سحرگاه به آرزوی خود رسیده است.  

·        منظور خواجه این است که در غیاب شاه شب تا سحر دعا و ناله و زاری کرده است و دعایش در پیشگاه خدا مقبول افتاده است.

·        بدین طریق، برگشت شاه ببرکت دعای حافظ و اجابت دعای حافظ از سوی خدا بوده است.

پایان

ادامه دارد.