مقوله «صوفی» در آثار خواجه شیراز (14)

تحلیلی از شین میم شین

چون چشم تو دل می ‌برد از گوشه نشینان

همراه تو بودن، گنه از جانب ما نیست

·        معنی تحت اللفظی:

·        چون روی تو حتی از عزلت گزین ها دل می رباید، ما در همراهی با تو، تقصیری نداریم.

·        خواجه در پیوند معنوی و منطقی با بیت قبلی، به ایدئالیزه کردن بی شرمانه ی معشوق ادامه می دهد و گوشه نشینان را هم در جمع عاشقان معشوق انتزاعی گرد می آورد و بدین طریق، دلداگی و سرسپردگی خود به معشوق را مورد تأکید قرار می دهد. 

روی تو مگر آینه ی لطف الهی است

حقا که چنین است و در این روی، ریا نیست

·        معنی تحت اللفظی:

·        مگر روی تو آئینه ای است که مهر الهی در آن بازتاب می یابد.

·        تردیدی نیست که چنین است و در چنین روئی، جائی برای ریا یافت نمی شود.

1

·        خواجه بیت به بیت هندوانه را بزرگ تر می کند و زیر بغل معشوق انتزاعی می چپاند.

·        معشوق در این بیت به درجه ای اعتلا می یابد که رویش آئینه لطف خدا می شود.

·        روئی هم که آئینه لطف خدا باشد، نمی تواند ریا داشته باشد.

2

·        بدین طریق دوئالیسم خیر و شر تصریح می شود:

·        دوئالیسم خیر و شر به شکل دوئالیسم دوست و دشمن و ضمنا به شکل دوئالیسم صفا و ریا بسط و تعمیم می یابد.

·        از معشوق انتزاعی در طرفة العینی پرده برداری می شود و خلایق ظل الله، آئینه لطف خدا، یعنی جانشین خدا بر زمین، یعنی طبقه حاکمه را به چشم خود می بینند.

·        دشمن طبقه حاکمه ی بی ریا هم جماعتی قلمداد می شوند که مظهر تزویر و تظاهر و ریا هستند.

·        بهتر از این نمی توان دست به عوامفریبی زد.

·        بهتر از این نمی توان طبقه حاکمه را به آب زمزم شست و تطهیر کرد.

از بهر خدا زلف مپیرای، که ما را

شب نیست که صد عربده با باد صبا نیست

·        معنی تحت اللفظی:

·        تو را خدا، زلفت را زینت نده.

·        چون شبی نیست که ما با باد صبا مشاجره نداشته باشیم.

·        معشوقی که روی بی ریایش آئینه لطف الهی است، زلفش هم منبع عطر است، عطری که جنون آور است.

دی می ‌شد و گفتم:

« صنما عهد به جای آر!»

گفتا:

« غلطی خواجه، در این عهد، وفا نیست»

·        معنی تحت اللفظی:

·        دیروز (دیشب) می گذشت.

·        گفتم:

·        «بت من، به عهدت وفا کن!»

·        گفت:

·        «اشتباه می کنی خواجه، من به عهدی که بسته ام، وفا نمی کنم.»    

1

·        در این بیت خواجه، از ماهیت مناسبات اجتماعی در جامعه بنده داری و فئودالی پرده برمی افتد:

·        دیالک تیک عهد و وفا برای توده های مولد و زحمتکش بی همه چیز است و نه برای اعضای طبقه حاکمه.

·        اعضای طبقه حاکمه با گله برده و رعیت عهدی نمی بندند که بدان وفا کنند.

·        فریب حرف ها را نباید خورد.

·        طبقه حاکمه از طبقات تحت ستم و استثمار عهد (قول)  می گیرد تا  او را به وفای به عهد و به «مردانه» ایستادن روی حرف خویش وادار سازد.

·        ضرب المثل های معروف در جهنم مافیائی از قبیل ضرب المثل های زیر منشاء برده داری و فئودالی دارند و حاوی زهر ایده ئولوژیکی بنده داری و فئودالی اند:

«حرف مرد یکی است.»

«ما از جان می گذریم و از پیمان نمی گذریم»

و امثالهم

ادامه دارد.