سیری در شعری از سیاوش کسرایی تحت عنوان «آرش کمانگیر» (۶۲)

 

 

تحلیلی

از

شین میم شین

 

آرش کمانگیر

(شنبه ۲۳ اسفند ۱۳۳۷)

 

زمین خاموش بود و آسمان، خاموش

تو گویی این جهان را بود با گفتار آرش، گوش

 

به یال کوه ها لغزید ـ کم کم ـ پنجه ی خورشید

هزاران نیزه ی زرین، به چشم آسمان پاشید
 

·    معنی تحت اللفظی:

·    زمین و آسمان در سکوت محض فرو رفته بودند.

·    آن سان که انگار، جهان لب بسته بود و فقط به گفتار آرش گوش سپرده بود.

·    پنجه خورشید کم کم به یال کوه ها لغرید و هزاران نیزه  زرین به چشم آسمان پاشید.

 

۱

·    سیاوش و یا عمو نوروز قصه گو، در پایان نیایش آرش در پیشگاه طبیعت مادر در هیئت کوه های سرکش خاموش، نظری به دور و بر آرش می اندازد.

·    بدین طریق آرش در پیوند با محیط پیرامونش، تصور و تصویر می شود.

 

·    سؤال اما این است که چرا، به چه نیت و بنا بر کدامین جبر و اجبار؟

 

الف

·    شاید به این نیت که شنونده و خواننده حماسه آرش بدین طریق و ترفند،  آرش را، شخصیت را در پیوند با طبیعت پیرامون، طبیعت مادر ببیند و بیندیشد.

 

·    اما چرا و به چه دلیل؟

ب

·    شاید به این دلیل که آرش و شخصیت فقط در این رابطه وجود دارد:

·    آرش و هر کس و هر چیز دیگر فقط و فقط در رابطه با طبیعت وجود دارد و می تواند وجود داشته باشد.

·    چون پیوند انسان و هر چیز جامد و جاندار دیگر با طبیعت صرفنظرناپذیر، ناگسستنی، ضرور و جبری است.

 

·    این اما به چه معنی است؟

 

پ

·    این اولا بدان معنی است که میان آرش و طبیعت ـ در هیئت زمین و آسمان و به قول سیاوش جهان ـ رابطه دیالک تیکی جزء و کل بر قرار است.

·    آرش در قاموس سیاوش فرزند طبیعت مادر است و اکنون آرش را با طبیعت در هیئت قله های ساکت و سرکش نیایش است.

·    و طبیعت بسان مادری به نیایش فرزند با قله های برفپوش به مثابه سمبل پیران ریش سفید و خردمند قوم خویش، گوش سپرده است.

 

ت

·    این سکوت محض جهان اما ضمنا بدان معنی است که جزء در هیئت آرش، برای کل در هیئت جهان، گوهری ارجمند و عزیز و تابناک است، که مرگش درد انگیز و دریغ انگیز و تراژیک است.

·    این بدان معنی است که کل، نگران عمیق و اندوهگین جزء خویش است.

·    این بدان معنی است که زمین و آسمان نسبت به آرش بی تفاوت نیست.

 

۲

زمین خاموش بود و آسمان، خاموش

تو گویی این جهان را بود با گفتار آرش، گوش

 

·    وقتی از عینیت دیالک تیک سخن می رود، به همین دلیل است.

·    شاعر و قصه گو بیشک به این غنای دیالک تیکی لایتناهی قصه خود واقف نیست.

·    سیاوش با تمامت عظمت تفکر و بینش خویش بیشک نمی داند که با همین دو جمله، شبکه در هم تنیده ای از صدها دیالک تیک عینی را بسط و تعمیم می دهد.

·    سیاوش نمی داند که بی اعتنا به دانستن و ندانستن، میان آرش و جهان (زمین و آسمان) رابطه دیالک تیکی محتوا و فرم برقرار می کند.

·    رابطه دیالک تیکی فرزند و مادر ـ پدر برقرار می کند که خود بسط و تعمیم دیالک تیک مولود و مولد است.

 

·    ولی خواه و ناخواه همین حقیقت امر جامه عمل می پوشد:

·    میان آرش و جهان ـ خواه و ناخواه ـ رابطه دیالک تیکی فرزند و مادر ـ پدر، مولود و مولد مثل برقرار می شود و پیوند عاطفی عمیق و اصیل میان آرش و جهان از همین حقیقت امر سرچشمه می گیرد و در جان (ضمیر، دل) و روان خواننده و شنونده حماسه جاری می شود.

·    و گرنه زمین و آسمان ـ بدون دلیل ـ دلواپس کسی نمی شود تا نفس در سینه حبس کند و با اشک در دیده به گفتار واپسینش گوش بسپارد.

 

ادامه دارد.