خیزید و خز آرید که هنگام خزان است

اَبوالنَّجم احمَدبن قوص‌بن احمد منوچهری دامغانی

(سال رحلت ۴۳۲ هجری)  

از اهالی دامغان

از بزرگترین شاعران ایرانی در قرن پنجم هجری است.

وی به زبان عربی و فارسی تسلط عالی داشته و سرآمد شاعران فارسی در وصف طبیعت بوده است.

از وی دیوان اشعار به میراث مانده است.

صادق توسلی

 «راه را بر حضرت آذر باز کنید»

·        خیزید و خز آرید که هنگام خزان است

·        باد خنک از جانب خوارزم وزان است

·        آن برگ رزان بین که بر آن شاخ رزان است

·        گویی ـ به مثل ـ  پیرهن رنگرزان است

·        دهقان به تعجب سر انگشت گزان است

·        کاندر چمن و باغ نه گل ماند و نه گلنار 

·        دهقان به سحرگاه، که از خانه بیاید

·        نه هیچ بیارامد و نه هیچ بپاید

·        نزدیک رز آید در رز را بگشاید

·        تا دختر رز را چه به کار است و چه شاید

·        یک دختر دوشیزه بدو رخ ننماید

·        الا همه آبستن و الا همه بیمار

·        دهقان چو در آید و فراوان نگردشان

·        تیغی بکشد تیز و گلو باز بردشان

·        وانگه به تبنگوی کش اندر سپردشان

·        (تبنگوکش یعنی سبد و زنبیلکش)  

·        وز آنچه نگنجند بدو، درفشردشان

·        بر پشت نهدشان و سوی خانه بردشان

·        وز پشت فرو گیرد و برهم نهد انبار

·        آنگه به یکی چرخشت اندر فکندشان

·        (چرخی‌ برای گرفتن آب‌انگور)  

·        بر پشت، لگد بیست هزاران بزندشان

·        رگ ها ببردشان، ستخوان ها شکندشان

·        پشت و سر و پهلوی، به هم درشکندشان

·        از بند شبانروزی بیرون نهلدشان

·        تا خون برود از تن شان پاک به یکبار

·        آنگاه بیارد رگ شان و ستخوان شان

·        جایی فکند دور و نگردد نگران شان

·        خون شان همه بردارد و بردارد جان شان

·        و اندر فکند، باز به زندان گران شان

·        سه ماه شمرده، نبرد نام و نشان شان

·        داند که بدان خون نبود مرد گرفتار

·        یک روز سبک خیزد، شاد و خوش و خندان

·        پیش آید و بردارد مهر از در زندان

·        چون در نگرد باز به زندانی و زندان

·        صد شمع و چراغ اوفتدش بر لب و دندان

·        گل بیند چندان و سمن بیند چندان

·        چندان که به گلزار ندیده است و سمنزار

پایان

ویرایش از تارنمای دایرة المعارف روشنگری