تمرین تفکر مفهومی (65)

شین میم شین

سعدی
(دکتر حسین رزمجو: بوستان سعدی، ص 79 ـ 80)
چنان فتنه بر حسن صورت نگار
که با حسن صورت ندارند کار

• معنی تحت اللفظی بیت شیخ شیراز:
• سالکان طریق چنان شیفته و مفتون زیبائی نقاش اند، که کمترین اعتنائی به زیبائی نقاشی ندارند!

• سعدی در این بیت مختصر و موجز به چرخش قلمی، چندین شناخت افزار دیالک تیکی بسیار ارزشمند و غول آسا را توسعه می دهد:

1

• او از سوئی، دیالک تیک سوبژکت ـ اوبژکت را به شکل دیالک تیک صورت نگار و صورت بسط و تعمیم می دهد.

2

• از سوی دیگر، بطرزی مستور و مسکوت، دیالک تیک عاشق و معشوق را به دو شکل مختلف زیر بسط و تعمیم می دهد:

الف

• به شکل دیالک تیک عاشق و سوبژکت و یا دیالک تیک مفتون و صورت نگار

ب

• به شکل دیالک تیک عاشق و اوبژکت یا دیالک تیک مفتون و صورت.

3

• سعدی علاوه بر اینها همه، دیالک تیک فرم و محتوا را به شکل دیالک تیک صورت و مضمون بسط و تعمیم می دهد، فرم (صورت) را موضوع بحث قرار می دهد و مضمون را بی سر و صدا دور می اندازد.

4

• آنگاه به جای مضمون دور انداخته شده، صورت نگار را قرار می دهد و دیالک تیک حسن صورت (فرم) و حسن صورت نگار را سرهم بندی می کند و نقش تعیین کننده را از آن صورت نگار می داند.
• این بسط و تعمیم دیالک تیک اوبژکت ـ سوبژکت به شکل دیالک تیک حسن صورت و حسن صورت نگار است.

• منظور سعدی از مفهوم «صورت نگار» به احتمال قوی باری تعالی است.
• عاشق کذائی (سالک طریق) چنان محو و مفتون حسن صورت خدا شده که به حسن صورت مخلوق خدا بی اعتنا ست:

• در مسیحیت نیز با همین ایده آشنا می شویم:
• خدا در مسیحیت نیز مظهر زیبائی مطلق است!

• فرق خدای سعدی با خدای مسیحیت اما در این است که خدای مسیحیت قابل رؤیت است، روح مادیت یافته در هیئت فرزند مریم است، ولی صورت نگار سعدی نامرئی است و کسی نمی تواند «فتنه بر حسن صورت نگار» باشد.
• چون پیش شرط شیفته و مفتون چیزی شدن، مادیت آن است، رؤیت پذیری آن چیز است.

• ترفند سعدی و امثالهم نیز درست در همین جا ست:
• شیفته و مفتون گشتن در حسن صورت پسر بچه و یا دختر بچه همسایه، ریاکارانه و عوامفریبانه به حساب شیفته و مفتون گشتن در حسن صورت نگار، در حسن خالق پسربچه و یا دختربچه جا زده می شود.

• سعدی بلحاظ فلسفی چه کار می کند؟

• او همانطور که اشاره شد، دیالک تیک سوبژکت ـ اوبژکت را به شکل دیالک تیک صورت نگار و صورت بسط و تعمیم می دهد.

• یعد دیالک تیک عاشق و معشوق را در رابطه با این دیالک تیک، به شکل دیالک تیک عاشق و سوبژکت و یا دیالک تیک عاشق و صورت نگار و دیالک تیک عاشق و اوبژکت و یا دیالک تیک عاشق و صورت بسط و تعمیم می دهد.

• بعد برای عوامفریبی دیالک تیک عاشق و اوبژکت را یعنی دیالک تیک عاشق و صورت را هیچ می شمارد و دیالک تیک عاشق و سوبژکت را و یا دیالک تیک عاشق و صورت نگار را همه چیز جا می زند:
• واقعی و ملموس را هیچ می شمارد و مجازی و ناملموس را همه چیز.

ادامه دارد