توضیح مکاتب مهم مربوط به «تئوری شناخت» (27)

پروفسور دکتر مانفرد بور
پروفسور دکتر مانفرد اشتارکه
راسیونالیسم (خردگرائی) (7) (بخش آخر)
برگردان شین میم شین

6

گوتفرید ویلهلم لایب نیتس (1646 ـ 1716)
فیلسوف، دانشمند، ریاضی دان، دیپلومات، فیزیکدان، مورخ، سیاستمدار، کتاب شناس و دکتر در حقوق دنیوی و کلیسائی
ایدئالیست عینی
روح یونیورسال زمانه خویش

1

• لایب نیتس «حقایق ابدی» همیشه معتبر را که بطور خود به خودی در خرد انسانی جرقه می زنند، بمثابه عالی ترین حقایق الهامی قلمداد می کند، حقایق الهامی ئی که از آنها می توان همه چیز را استخراج کرد.

2

• او حقایقی را که فقط یکبار اعتبار پیدا می کنند، «حقایق واقعی» و یا «امکانات اولیه» می نامد، زیرا آنها امکان کلیه استخراج ها را در بر دارند.

3

• بنظر او، «امکان» هر مفهوم را می توان بوسیله «تعریف علی» آن باز شناخت، یعنی بوسیله استخراج آن از امکانات اولیه (اپریوری) و یا بوسیله شناخت بی واسطه واقعیت آن (اپوستریوری).

• مراجعه کنید به دیالک تیک امکان و واقعیت، اپریوری (ماورای تجربی)، اپوستریوری

الف

• حقایق اپریوریکی یقین به امکان ناپذیری (محال بودن) ضد خود را در بر دارند:
• یقین آنها مبتنی است بر قانون تناقض ممنوع

ب

• حقایق اپوستریوریکی علاوه بر تضمین امکان پذیری خود بکمک واقعیت واقعا موجود، محتاج توضیحات مبتنی بر قانون دلایل کافی اند.

کریستیان ولف (1679 ـ 1754)
عالم یونیورسال، ریاضی دان، فیلسوف آلمانی
همراه با لایب نیتس و کانت مهمترین نماینده روشنگری
نماینده حقوق طبیعی
بنیانگذار بسیاری از مفاهیم مهم (شعور، معنی، درخود، دقت)
مؤثر در قانونگزاری پروس
مؤلف آثار بیشمار

• ولف راسیونالیسم دکارت و لایب نیتس را ادامه می دهد.
• او بر آن بوده که باید هر عرصه واقعیت را هم بکمک دانش اپریوریکی فهم و هم بکمک دانش اپوستریوریکی ادراک در نظر گرفت تا بدین طریق معلوم شود که علوم تجربی هر آنچه را که علوم عقلی از مفاهیم متافیزیکی استخراج می کنند، واقعا نشان می دهند.

• با اثر لایب نیتس «نوا اسه» که پس از مرگش در سال 1765 میلادی منتشر می شود، تفاوت های راسیونالیسم و حسگرائی از میان برداشته می شود:

1

• کلیه تصورات ناآگاهانه مادرزاد اند، تصورات آگاهانه اما مادرزاد نیستند.

2

• هیچگونه حقیقت مادر زاد «بالفعل» و «کامل» وجود ندارد.

3

• حقایق مادر زاد را بر مبنای تأثیر متقابل عناصر احساسی نیز نمی توان توضیح داد.

4

• حقایق مادر زاد بمثابه فرم های فکری ناخواسته مورد نظر از قبل در ادراک موجود بوده اند و از آنجا وارد خودآگاهی شده اند، یعنی به تصورات روشن و واضح مبدل شده اند و بمثابه چنین تصوراتی مورد شناسائی قرار گرفته اند.

5

• فعالیت خود روح در بهم پیوستن ادراکات که از سوی حسگرایان مردود شناخته می شد، توسط لایب نیتس وارد فونکسیون های ادراکی روح می شود.

ایمانوئل کانت (1724 ـ 1804)
برجسته ترین نماینده فلسفه کلاسیک آلمان
اثر او تحت عنوان «انتقاد از عقل محض» نقطه عطفی در تاریخ فلسفه و آغاز فلسفه مدرن محسوب می شود.
کانت در زمینه های زیر دورنمای فراگیر نوینی به روی فلسفه گشوده است:
اتیک (انتقاد از عقل عملی)
استه تیک (انتقاد از قوه قضاوت)
فلسفه مذهب
فلسفه حقوق
فلسفه تاریخ

• کانت مجموعه راسیونالیسم موجود را بدرجه عالی تری ارتقا می دهد.
• لایب نیتس هنوز کردوکار روحی را ـ بمثابه عمل جوهری ـ امری مشروط می دانست.
• کانت کردوکار روحی را برمبنای معرفتی ـ نظری صرف بوسیله متد کریتیسیم خود مورد بررسی قرار می دهد.

گئورگ ویلهلم فریدریش هگل (1770 ـ 1831)
آثار هگل به 14 بخش طبقه بندی می شود:
آثار آغازین (جوانی)
آثار انتقادی ینا
طرح های سیستمی ینا
فنومنولوژی روح
منطق (کوچک و بزرگ)
فلسفه طبیعت
روح سوبژکتیف
روح اوبژکتیف (خطوط اصلی فلسفه حقوق)
فلسفه تاریخ
آثار مربوط به سیاست روز
فلسفه هنر
فلسفه مذهب
فلسفه و تاریخ فلسفه
دایرة المعارف علوم فلسفی

• هگل راسیونالیسم را به نقطه اوج و پایانی آن می رساند.
• او سیستم خود را بنا بر سنت راسیونالیسم، بمثابه سلسله مراتب منطقی مفاهیم تدوین می کند و آن را در وحدت با واقعیت واقعا موجود در نظر می گیرد.
• (وحدت تفکر و وجود)

تئوری شناخت ماتریالیسم دیالک تیکی گشتاورهای مثبت راسیونالیسم را حفظ می کند و بر راسیونالیسم بمثابه موضعگیری معرفتی ـ نظری غلبه می کند.

پایان
ادامه دارد