سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (86)

مهدی اخوان ثالث

(1307 ـ 1369)

روی جاده نمناک

از این اوستا

(1344)

ادامه

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون

  

زنی گم کرده بویی آشنا، و آزار دلخواهی؟

سگی ناگاه دیگر بار

وزیده بر تنش گمگشته عهدی مهربان با او

چنان چون  پار یا پیرار؟

پار

یعنی ماضی

گذشته

پیرار

یعنی دو سال پیش

سال پیش از پارسال

·        معنی تحت اللفظی:

·        آیا زنی را می دیده است که بوی آشنا را و آزار دلنشین را گم کرده است؟

·        آیا سگی با وفا را می دیده است که عهدی از دیرباز با کسی  بسته است؟

1

·        اخوان در این بند شعر به پرسش زیر خویش پاسخ می دهد.

·        پاسخی سرشته به حدس و گمان و به همین دلیل در فرم پرسش.

هنوز از خویش پرسم، گاه:

«آه

چه می دیده است آن غمناک، روی جاده نمناک؟»

2

زنی گم کرده بویی آشنا، و آزار دلخواهی؟

·        حدس و گمان اخوان این است که صادق هدایت در جاده نمناک زنی را می دیده است.

·        زنی را که بوی آشنا و آزار دلچسب را گم کرده است.

·        اگر حریفی بپرسد:

·        «چرا و به چه دلیل؟»

·        دلیل اخوان رئالیستی و راسیونالیستی است.

·        صادق هدایت داستان کوتاهی به نام زیر دارد:

 زنی که مردش را گم کرد.

·        در قاموس اخوان به مثابه شاعر رئالیست و راسیونالیست، هر اثر هنری، تقطیر تجربه است.

·        صادق هدایت حتما زن و یا زنان همسر گمکرده را تجربه کرده و بعد پس از تجرید تجارب مشخص، داستان «زنی که مردش را گم کرد» را به رشته تحریر در آورده است.

·        جالب تر اما انعکاس زن همسر گمکرده در آیینه دل اخوان است:

3

زنی گم کرده بویی آشنا، و آزار دلخواهی؟

·        زن بسان سگی به دنبال ذرات بویناک اندام محبوب گمگشته خویش می گردد:

·        زن به دنبال بوی آشنا می گردد.

·        این خصوصیت را انسان ها ـ اعم از زن و مرد ـ از طبیعت اول، از مرحله حیوانی رشد خود، به همراه آورده اند:

·        اعتیاد به بوی اندام محبوب خویش را.

·        بدون این نشانه طبیعی نیرومند، بدون این بوی آشنا، حیوانات هرگز نمی توانند فرزند و یا جفت گمگشته خود را در میان هزاران حیوان دیگر پیدا کنند.

 

4

زنی گم کرده بویی آشنا، و آزار دلخواهی؟

·        زن همسر گمکرده، علاوه بر بوی آشنا، دنبال نیازی دیگر است:

·        دنبال آزار دلپسندی است که از شوهر به نصیب برده است.

·        منظور اخوان از آزار دلخواه، کلنجار عاشقانه زن و مرد است.

·        کلنجاری عرقریز، سرشته به درد و داد و آه و اشک و جیغ و فریاد.

·        کودک وارگی در پله تکاملی دیگر.

·        دیالک تیکی از ریاضت و لذت.

·        دیالک تیکی از رنج جسمی و گنج روحی ـ روانی.

5

سگی ناگاه دیگر بار

وزیده بر تنش گمگشته عهدی مهربان با او

چنان چون  پار یا پیرار؟

·        صادق هدایت در جاده نمناک علاوه بر زن همسر گمکرده، سگ ولگردی را می دیده است.

·        سگ ولگرد نیز یکی دیگر از آثار صادق هدایت است.

·        هر آنچه که راجع به زن شوهر گمکرده گفته شد در مورد سگ ولگرد نیز اعتبار دارد.

·        صادق هدایت حتما سگ های ولگرد بیشماری را تجربه کرده و پس از تجرید تجارب مشخص و عینی خویش، داستان مربوطه را به رشته تحریر در آورده است.

·        روح، منشاء مادی دارد.

·        داستان های نویسندگان نه مخلوقات ذهن آنان، بلکه انعکاسات واقعیت عینی اند که استه تیزه می شوند و البسه تخیل و هنر در بر می کنند.

  

6

زنی گم کرده بویی آشنا، و آزار دلخواهی؟

سگی ناگاه دیگر بار

وزیده بر تنش گمگشته عهدی مهربان با او

چنانچون  پار یا پیرار؟

·        رئالیسم و راسیونالیسم اخوان در همین طرز نگرش او آشکار می گردد:

·        انعکاس صادق هدایت در آیینه دل شاعر، رئالیستی و راسیونالیستی است.

·        اندیشه را اخوان از آثار صادق هدایت استخراج می کند و نه از ذهن خود.

·        اخوان از این بابت بی همتا ست.

  

ادامه دارد.