سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (52)

قصه ی شهر سنگستان

از این اوستا

(1344)

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون

قهرمان قصه ی غصه

غریبم، قصه ام ـ چون غصه ام ـ  بسیار

سخن، پوشیده بشنو، اسب من مرده است و اصلم پیر و پژمرده است

غم دل با تو گویم، غار

کبوترهای جادوی بشارتگوی

نشستند و «تواند بود» و «باید بود» ها گفتند

بشارت ها به من دادند و سوی آشیان رفتند

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای غار، غریبم و  قصه ام بسان غصه ام، لا تحد و لا تحسی است.

·        سخن سربسته می گویم:

·        اسب من مرده و اصل من پیر است و پژمرده.

·        غم دل با تو می گویم.

·        کفتر های مژده رسان جادوئی، بر شاخه های سدر نشستند و شعار های «می تواند شود» و «باید شود» سر دادند.

·        اخبار مسرت بخش به من دادند و به سوی آشیان رفتند.

1

غریبم، قصه ام ـ چون غصه ام ـ  بسیار

·        اکنون نوبت به قهرمان قصه غصه رسیده است.

·        قهرمان قصه غصه بشارت های کفترهای سحر آمیز را شنیده است.

·        قهرمان قصه غصه اما تنها و بی کس و بی پناه است.

·        به همین دلیل همدم و همصحبت ندارد.

·        بی مخاطب است و به ناچار با غار سخن می گوید.

·        سؤال این است که غار را چگونه پیدا کرده است و منظور از غار چیست؟     

2

·        نشانی غار تار و تنها را هم کفتر های جادو بطور غیر مستقیم به او داده اند:    

تواند بود

پس از این کوه تشنه، دره ای ژرف است

در او، نزدیک غاری تار و تنها، چشمه ای روشن؟

3

غریبم، قصه ام ـ چون غصه ام ـ  بسیار

سخن، پوشیده بشنو، اسب من مرده است و اصلم پیر و پژمرده است

غم دل با تو گویم، غار

·        قهرمان قصه غصه، از تخریب دیالک تیک اسب و اصل گزارش می دهد:

·        هم اسب او مرده و هم اصل او پژمرده است.

·        ضربه وارده بر جامعه مخرب و مهیب بوده است:

·        تبر بر ریشه رهایش اجتماعی فرود آمده است.

·        آن سان که دیگر احیای سکنه شهر سنگستان میسر نیست.

·        هوشنگ ابتهاج (سایه) ـ شاعر شعر نیرومند امید ـ در مرثیه ای دیگر به مناسبت ضربه ای مهیب تر، از کشتار امید در دل ها سخن خواهد گفت.

4

کبوترهای جادوی بشارتگوی

نشستند و «تواند بود» و «باید بود» ها گفتند

بشارت ها به من دادند و سوی آشیان رفتند

·        قهرمان قصه غصه خواب نبوده است.

·        اشارت ها و بشارت های کفتر های جادو را شنیده است.

·        اما فاقد اوپتیمیسم (خوشبینی) آنها بویژه کفتر اول ست:     

  

5

من آن کالام را دریا فرو برده

گله ام را گرگ ها خورده

من آن آواره ی این دشت بی فرسنگ

من آن شهر اسیرم، ساکنانش سنگ

·        معنی تحت اللفظی:

·        من شبیه بازرگانی ام که کشتی ام غرق شده و سرمایه ام در دریا فرو رفته است.

·        من شبیه چوپانی ام که گله ام را گرگ ها دریده اند.

·        من آواره این دشت بی حد و مرزم.

·        من شبیه شهری ام که سکنه اش سنگ گشته اند.

·        همه اوصافی را که کفتر دوم حدس زده بود، قهرمان قصه غصه تأیید می کند:        

کفتر دوم

پریشانی غریب و خسته، ره گم کرده را ماند

شبانی، گله اش را گرگ ها، خورده

و گرنه تاجری، کالاش را دریا فرو برده

6

ولی گویا دگر این بینوا شهزاده باید دخمه ای جوید

دریغا، دخمه ای در خورد این تنهای بدفرجام نتوان یافت

·        معنی تحت اللفظی:

·        من بینوا باید اکنون دخمه ای پیدا کنم.

·        دریغ از این که دخمه ای درخور من بدفرجام یافت نمی شود.

·        این حاکی از آن است که قهرمان قصه غصه بی پناه و بی سرپناه است.

·        آواره دیار غربت است.

   

7

کجایی ای حریق،  ای سیل،  ای آوار؟

اشارت ها درست و راست بود، اما بشارت ها

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای آتش، ای سیل، ای زلزله کجایید؟

·        اشاره ها راست و درست بودند، ولی مژده ها ناراست و نادرست بودند.

·        در این دو جمله شاعر، نهایت نومیدی قهرمان قصه غصه تبیین می یابد.

   

8

ببخشا گر غبار آلود راه و شوخگینم (چرک آلود)، غار

درخشان چشمه پیش چشم من جوشید

فروزان آتشم را باد خاموشید

فکندم ریگ ها را ـ یک به یک ـ در چاه

همه امشاسپندان را ـ به نام ـ آواز دادم، لیک

به جای آب، دود از چاه سر بر کرد، گفتی دیو می گفت:

«آه»

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای غار، ببخش مرا که گرد آلود و چرکین در درگاهت ایستاده ام:

·        در پیش چشمانم، چشمه درخشانی جوشید و آتشم را باد خاموش ساخت.

·        هفت ریگ چشمه را برداشتم و یک به یک در چاه انداختم و امشاسپندان را به نام آواز دادم، ولی به جای آب، از چاه دود بیرون آمد.

·        آن سان که انگار، دیو، آه می کشید.

      

9

·        حالا صحت اشارت ها و سقم بشارت ها معلوم می شود:

 

الف

ببخشا گر غبار آلود راه و شوخگینم (چرک آلود)، غار

درخشان چشمه پیش چشم من جوشید (خوشید؟ خشک شد)

فروزان آتشم را باد خاموشید

·        درخشان چشمه موعود توسط کفتر اول، جلوی چشم قهرمان قصه غصه احتمالا نمی جوشد، بلکه می خوشد.

·        یعنی خشک می شود.

·        چون در غیر این صورت، او می بایستی در آب چشمه آبتنی کند و قرن های دلمردگی را از خویش بزداید.

·        آنگاه دیگر نمی بایستی غبار آلود و چرکین نزد غار رود:

  

از اینجا تا کنار چشمه راهی نیست

چنین باید که شهزاده در آن چشمه بشوید، تن

غبار قرن ها دلمردگی از خویش بزداید

ب

ببخشا گر غبار آلود راه و شوخگینم (چرک آلود)، غار

درخشان چشمه پیش چشم من جوشید (خوشید؟ خشک شد)

فروزان آتشم را باد خاموشید

·        چشمه روشن ظاهرا خشک می شود و آتش او را باد خاموش می سازد.

·        اشارت ها درست و راست از کار در می آیند، ولی بشارت ها نادرست و ناراست.

پ

فکندم ریگ ها را ـ یک به یک ـ در چاه

همه امشاسپندان را ـ به نام ـ آواز دادم، لیک

به جای آب، دود از چاه سر بر کرد، گفتی دیو می گفت:

«آه»

·        قهرمان قصه غصه، ریگ ها را در چاه می افکند و امشاسپندان را به نام به حمایت فرا می خواند، ولی بشارت ها تحقق نمی یابند:

·        به جای آب و تشکیل چشمه روشن، دود از چاه بلند می شود.

·        بدون چشمه، امید تبدیل برهوت به بهشت بر باد می رود.

      

ادامه دارد.