دایرة المعارف فلسفه بورژوایی واپسین (563)

 

پروفسور دکتر هلموت لانگه

استاد دانشگاه برمن (آلمان)

فصل ۲۲

 فنفلسفه 

(تکنیکفلسفه)

برگردان

شین میم شین

پیشکش

به

عبد الصمد کامبخش

چشم و چراغ توده

بخش اول

فنفلسفه به مثابه رشته علمی فرعی (حاشیه ای)

ادامه

۲۵

·      از سوی دیگر، علمای علوم اجتماعی و نمایندگان دیگر رشته های غیرفنی مجبور می شوند که فهم نسبتا بی تمایز خود راجع به فن و توسعه فنی را وسعت بخشند.

·      اثر هر دو (اگر هم نه در موضوع اصلی)، اما در توسعه اخیر فنفلسفه ته نشین می شوند.

۲۶

·      فنفلسفه در مقایسه با دیگر رشته های علمی، بلحاظ محتوا تاکنون رشته علمی فرعی و حاشیه ای کمتر توسعه یافته و بلحاظ نهادی، به طرز ضعیفی همپیوند گشته ای را تشکیل می دهد.

·      اشتروکر از «مجموعه ـ مقالات ـ فنفلسفه» سخن می گوید.

·      (اشتروکر، «فنفلسفه»، ص ۲۹۸ )

۲۷

·      در رابطه با مسائل فنفلسفی تا همین امروز هنوز ارگان انتشاراتی خاصی وجود ندارد.

·      در رابطه با عرصه مهندسی مراجعه کنید به آثار زیر:

·      «فن و علم»، مجله ماهانه انجمن مهندسین آلمان، جلد ۱، ۱۹۰۸، سالنامه ۳۷ (۱۹۴۴)

·      «فن و فرهنگ»، مجله ماهانه انجمن مهندسین آلمان، ۱۹۱۰، سالنامه ۳۲ (۱۹۴۱)

·      «فن به پیش»، انجمن فنی آلمان، ۱۹۲۲

·      ۱۹۳۴ ـ ۱۹۴۴، «فن آلمانی. مجله فنی ـ سیاسی»، تودت

·      بعد از ۱۹۴۵، «هومانیسم و فن»، انجمن دوستداران دانشگاه فنی، برلین ۱۹۷۶)

۲۸

·      مجموعه آثار مربوط به فنفلسفه به همین دلیل از مقالات منفرد هرازگاهی تشکیل می یابد که در مجلات (ارگان های) متفاوت منتشر شده اند.

·      انتشار آثار فنفلسفی در مجلات رشته فلسفه استثناء است و نه قاعده.

·      انجمن مهندسین آلمان، پیگیرتر از همه به مسائل فنفلسفی پرداخته است.

·      بویژه در سال های پس از جنگ جهانی دوم در گروه اصلی موسوم به «انسان و فن»

·      (توچل، «مبارزه طلبی فن. شرایط و اثرات اجتماعی توسعه فنی» ۱۹۶۷)

۲۹

·      پیش شرط مادی تشکیل فنفلسفه مستقل و بطور سیستماتیک شکوفاگشته، عبارت است از رونق نسبتا زنده و پیگیر خود فن و گسترش چشمگیر تآثیرات اجتماعی این روند.

·      این پیش شرط بسته به این است که بهره وری از سرمایه چگونه به شیوه تولید اجتماعا تعیین کننده بدل می شود و روند تغلیظ و تمرکز سرمایه، چگونه به روند بازتولید اقتصادی و حیات اجتماعی در کلیت آن هر چه قوی تر خطوط مونوپولکاپیتالیستی (انحصاری ـ سرمایه داری) اعطا می کند.

·      به عبارت کوتاه، بسته به فراتر روی عصر بورژوایی به پله توسعه امپریالیستی است.

۳۰

·      ارنست کاپ در سال ۱۸۷۷ با اثری تحت عنوان «مقدمات فنفلسفه» جسارت آن را داشته که واژه های «فن» و «فلسفه» را با هم ترکیب کند.»

·      (ارنست کاپ، «راجع به تاریخ پیدایش فرهنگ از نقطه نظرات نوین»، ۱۸۷۷)

۳۱

·      انجمن مهندسین آلمان، در سال ۱۹۷۸، به قدردانی از ارنست کاپ، اثر او را مجددا به چاپ رساند.

·      ولگاست و بانزه در اثر خود تحت عنوان «فن و فلسفه. راجع به تاریخ و نقد شرایط و فونکسیون های فنفلسه بورژوایی»، ۱۹۷۹، ص ۲۶۸، در تذکر ۲۳، به مؤلفین زیر در  فنفلسفه اشاره کرده اند:

·      باوئر

·      نوار

·      کامارش.

·      انگلمایر، «فنفلسفه»، رشته پژوهشی نوین

·      جزوه، دفتر شماره ۵۶۴ (۱۸۹۹ ـ ۱۹۰۰)، اینجا دفتر شماره ۵۶۵، ص ۷۰۷)

۳۲

·      از اواخر قرن ۱۹ تعداد اشارات به فنفلسفه افزایش یافت.

·      این اشارات اما ناپیگیر ماندند.

·      تنها در فاصله زمانی میان نقطه عطف قرن و جنگ جهانی اول می توان از بحث های فنفلسفی سخن گفت.

·      در این دوره، علاوه بر انتشار مطالب روزافزون، مقالات هرازگاهی، اثار مونوگرافیکی نیز منتشر می شوند.

·      (مونوگرافی به کتابی اطلاق می شود که مختص به توضیح همه جانبه و کامل موضوع معینی باشد. مترجم)  

۳۳

·      انتشارات مهم به شرح زیر بوده اند:

·      وندت، «فن به مثابه قدرت فرهنگی در روابط اجتماعی و روحی» ۱۹۰۶

·      فون مایر، «فن و فرهنگ. افکاری راجع به دولتی سازی انسان»، ۱۹۰۶

·      چیمر، «فلسفه و فن»، تحت عنوان «راجع به معنای فن و نقد بی معنایی فن»، ۱۹۱۴)

۳۴

·      رفته رفته، مؤلفین از همدیگر نقل قول می آورند و اولین فنفلسفه ـ آگاهی به مثابه «جریان پژوهشی» مستقل شکل می گیرد.

·      (انگلمایر، ۱۸۹۹)

۳۵

·      البته ارزیابی سطح توسعه  کنونی این جریان، توأم با شک و تردید است:

·      «هنوز نمی توان از چنین فلسفه ای دم زد.»

·      (انگلمایر، «فنفلسفه. جریان پژوهشی جدید»، جزوه دفتر شماره ۵۶۴ ، ص ۶۸۹)

۳۶

·      تبیین تاریخی وسیعا تفسیر شده، از سال های ۲۰ قرن شروع می شود.

·      چیمر در «جهان بینی و فن» از اثر انگلهاردت تحت عنوان «جمعبندی سیستماتیکی و انتقادی از همه آثار مربوط به فنفلسفه تا ان زمان» نام می برد.

·      «کتاب درسی مختصر این فنفلسفه»

·      چیمر، «فنفلسفه آلمانی»، همانجا، ص ۹۸)

۳۷

·      هیچکدام از این آثار دلالت بر کامل بودن فنفلسفه ندارند.

·      بخش اعظم آثار فنفلسفی که بطور پراکنده منتشر شده اند از سویی و همپیوندی رشته ای ضعیف آنها از سوی دیگر نیز دلالت بر ناکامل بودن فنفلسفه دارند.

۳۸

·      در رابطه با توسعه فنفلسفه به سه مرحله اصلی زیر می توان اشاره کرد: 

الف

مرحله اول

·      سلطه مسئله گزاری های کم و بیش ماقبل علمی، سطحی (غیرعلمی) ـ فرهنگی ـ فلسفی تا اوایل سال های ۲۰ 

ب

مرحله دوم

·      مسئله گزاری های آنتروپولوژیکی رنگ آمیزی شده به فرهنگتئوری 

پ

مرحله سوم

·      مرحله سوم از اوایل سال های ۶۰ شروع می شود که متمایل به سوسیولوژیزاسیون (جامعه شناسی) مسئله گزاری های فنفلسفی است.

۳۹

·      فنفلسفه را نمی توان به کلیشه وحدتمندی تقلیل داد.

·      (ف. کاپ، «فنفلسفه تحلیلی»، ص ۱۰)

پایان

ادامه دارد.