علیت (11) (بخش آخر)

پروفسور دکتر گونتر کروبر

برگردان

شین میم شین

IX

اصل علیت در

فلسفه مارکسیستی ـ لنینیستی

ادامه

1

تفاوت علیت با ضرورت (جبر)

·        علیت با ضرورت (جبر) یکی نیست.

·        اگرچه پیوند علی حاوی خصلت جبری و یا ضرور است.

·        به عبارت دیگر، علت بالضروره (بطور جبری) معلول را پدید می آورد، اما هر پیوند جبری و یا ضرور را (مثلا ضرورت منطقی را)  نمی توان پیوند علی قلمداد کرد.

·        از این نقطه نظر، مفهوم ضرورت، عام تر از مفهوم علیت است.

·        از سوی دیگر در جهان عینی پیوندهای جبری و یا ضرور و تصادفی وجود دارند.

·        پیوندهای تصادفی نیز علی اند.

·        برای اینکه علیت، شامل حال کلیه پدیده های جهان مادی می شود.

·        از این نقطه نظر، مفهوم علیت، عام تر از مفهوم جبر و یا ضرورت است.

2

تفاوت علیت با قانونمندی 

·        علیت را نباید با قانونمندی یکی گرفت.

·        هر قانونی اگر چه به یک پیوند علی مربوط می شود، ولی همه قوانین بنا بر محتوای خود بیانگر پیوند علی نیستند.

·        مثلا قوانین هندسه حاکی از روابط کمی و یا مکانی اند و در رابطه علی نسبت بهم قرار ندارند.

3

تفاوت علیت با شرط

·        منطق صوری پیوند علی را با فرمول «اگر ـ پس» نشان می دهد، ولی این فرمول خصلت پیوند علی را باندازه کافی روشن نمی کند.

·        (مثال برای فرمول «اگر ـ پس»:

·        اگر بابان ببارد، خیابان خیس می شود. مترجم)  

1

·        فرمول «اگر ـ پس» یک رابطه شرطی است و تنها می تواند بیانگر یک شرط برای پدید آمدن معلول بطور کلی باشد.

2

·        اما هر شرط باید حاوی پیش شرط های معینی باشد، تا بتواند علت گردد.

3

·        به عبارت دیگر هر شرطی علت نیست.

4

·        فرمول «اگر ـ پس» رابطه ای اکستن سیونال  است و لذا نمی تواند رابطه اینتن سیونال علی را بطور کامل منعکس کند که بطرز زیرین فرمولبندی می شود: 

·        الف بالضروره ب  را پدید می آورد.

·        (اکستن سیونال، احکام بهم پیوسته را می نامند که صحت و سقم آنها از صحت و سقم احکام بهم پیوسته نتیجه گرفته می شود، نه از محتوای آنها.

·        اینتن سیونال احکام بهم پیوسته ای را می نامند که صحت و سقم آنها نه از صحت و سقم احکام بهم پیوسته، بلکه از محتوای خاص خود آنها نتیجه گرفته می شود. مترجم)

5

·        در منطق مودالیته کوشش می شود تا رابطه علی بطرز فرمالیزه شده نشان داده شود.

·        مراجعه کنید به علت، معلول، تأثیر متقابل در تارنمای دایرة المعارف روشنگری  

پایان