سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (150)

مهدی اخوان ثالث

(1307 ـ 1369)

هستن

زمستان

(1335)  

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون  

گفت و گو از پاک و ناپاک است

ما به "هست" آلوده ایم، ای پاک و ای ناپاک .

پست و ناپاکیم ما هستان

گر همه غمگین، اگر بیغم

·       معنی تحت اللفظی:

·       ای پاک و ای ناپاک، ما هستان، بی اعتنا به اینکه بی غم هستیم و یا غمگین، به «هست» آلوده ایم و ناپاک و پستیم.

·       این بند شعر بند تنبانی اخوان از حواس پرتی شاعر پرده برمی دارد:

1

گفت و گو از پاک و ناپاک است

ما به "هست" آلوده ایم، ای پاک و ای ناپاک .

پست و ناپاکیم ما هستان

گر همه غمگین، اگر بیغم

·       هم اعلام پیشاپیش موضوع شعر به مثابه گفت و گوئی راجع به پاکان و ناپاکان و هم مخاطب قرار دادن پاکان و ناپاکان کذائی و انتزاعی، بدان معنی است که اخوان، دوئالیسم هابیل و قابیل کریم را به شکل دوئالیسم پاک و ناپاک بسط و تعمیم می دهد.

·       بشریت بدین طریق، به دو دسته بلور واره و لایتغیر، طبقه بندی می شود:

·       دسته ای از بشریت پاک قلمداد می شود و دسته دیگر ناپاک.

 

2

گفت و گو از پاک و ناپاک است

ما به "هست" آلوده ایم، ای پاک و ای ناپاک .

·       اینکه هر دو دسته دوئالیستی بشریت به «هست» (زندگی) دل بسته اند، امری طبیعی و غریزی است و اصلا ننگ و عیب و عار نیست.

·       هستی، حیات و یا زندگی، متعالی ترین نعمت طبیعی ـ اجتماعی است.

·       حیات عالی ترین درجه تکامل ماده است.

·       مولانا ببرکت شم تیز خویش از این روند و روال تکاملی خبر داده است:  

از جمادی، مردم و نامی شدم

مردم از نامی و حیوانی شدم

مردم از حیوانی و آدم شد.

·       معنی تحت اللفظی:

·       مرحله ی ماده معدنی بودن را پشت سر گذاشتم و نبات شدم.

·       از مرحله نباتی گذشتم و حیوان شدم و پس از طی مرحله حیوانی، آدم شدم.

3

از جمادی، مردم و نامی شدم

مردم از نامی و حیوانی شدم

مردم از حیوانی آدم شد.

·       این نظر مولانا، از سر تا پا رئالیستی، راسیونالیستی و علمی است.

·       حیرت انگیز این است که او چگونه به این سیر تکاملی قانونمند واقعی پی برده است.

·       سیر تکاملی بشریت واقعا هم همین است که مولانا می گوید:

·       سیر تکاملی بشریت از ماده معدنی و بی جان شروع می شود و بعد مراحل آلی نباتی و حیوانی را طی می کند و به انسان می رسد.

·       این شعر مولانا ضمنا سرشار از دیالک تیک ماتریالیستی است.

·       حیرت انگیزتر این است که او چگونه به این دیالک تیک مارکسیستی ـ لنینیستی رسیده است؟

4

از جمادی، مردم و نامی شدم

مردم از نامی و حیوانی شدم

مردم از حیوانی آدم شد.

·       در این شعر مولانا، دیالک تیک کمیت ـ کیفیت، مقوله فلسفی مهم حد و قانون دیالک تیکی گذار از تغییرات کمی به کیفی ـ در تحلیل نهائی ـ تبیین می یابند.

·       مولانا در ظلمتکده قرون وسطی، علمی تر از علمای امپریالیسم و فئودالیسم ـ فوندامنتالیسم می اندیشد.

·       مولانا کجا، روح الله و عبدالکریم و مرتضی مطهری کجا؟

·       مراجعه کنید به  دیالک تیک کمیت ـ کیفیت، حد، قانون دیالک تیکی گذار از تغییرات کمی به کیفی در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

5

گفت و گو از پاک و ناپاک است

ما به "هست" آلوده ایم، ای پاک و ای ناپاک .

پست و ناپاکیم ما هستان

گر همه غمگین، اگر بیغم

·       حیات به مثابه قله متعالی توسعه و تکامل ماده در قاموس اخوان، چیزی در حد طاعون است و شکوه و شکایت و هارت و پورت اخوان از آلودگی هستان به «هست» است.

·       اگر هستان کذائی از زندگی دل برکنند و به پیشواز مرگ روند، شق القمر کرده اند.

·       همان شق القمری که فئودال زاده از خود راضی معروف، حضرت  صادق هدایت کرده است.

·       اخوان در مدح او هم شعر بلندی سروده است.

·       این اشعار اخوان به معنی تبلیغ نیهلیسم اند.

·       شرایط پسیکولوژیکی ناشی از رژیم خونتا، اختناق و سرکوب پهلوی نمی تواند نتیجه ای بهتر از نیهلیسم داشته باشد.

·       آدم، آدم است.

·       امید آدمیان را اجامر آدمیت زدائی شده می توانند نیست و نابود سازند.

 

6

گفت و گو از پاک و ناپاک است

ما به "هست" آلوده ایم، ای پاک و ای ناپاک .

پست و ناپاکیم ما هستان

گر همه غمگین، اگر بیغم

·       اخوان بشریت را ـ بی اعتنا به اینکه پاک باشد و یا ناپاک ـ پست و ناپاک محسوب می دارد.

·       این ادعای اخوان بلحاظ منطقی، متناقض است:

·       بشریت نمی تواند هم به دو دسته دوئالیستی پاک و ناپاک طبقه شود و هم ناپاک قلمداد شود.

·       این نشانه وضع روحی و روانی و فکری وخیم شاعر شکنجه دیده و تواب است.

7

پست و ناپاکیم ما هستان

گر همه غمگین، اگر بیغم

·       نشانه دیگر حواس پرتی و پریشان اندیشی شاعر، ارتباط دادن پستی و ناپاکی کذائی بشریت به غمگینی و بیغمی آنها ست.

·       شادی و غم حالات پسیکولوژیکی اند و می توانند با تغییر شرایط شادی بخش و یا اندوهبار، به یکدیگر تبدیل شوند.

·       شادی و غم که نمی توانند کسی را پست و ناپاک و یا شریف و پاک سازند.

·       این شعر اخوان شاید بند تنبانی ترین شعر او باشد.

ادامه دارد.