سیری در جهان بینی شهریار (55)

حیدر بابایه سلام

سید محمد حسین بهجت تبریزی

(۱۲۸۵ - ۱۳۶۷)

  ترجمه، ویرایش و تحلیل از

میمحا نجار

8
حیدربابا،

میر اژدر سَسلننده
کَند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشنده
عاشیق رستم سازین دیللندیرنده
یادوندادى نه هؤلَسَک قاچاردیم
قوشلار تکین، قاناد آچیب اوچاردیم

·        معنی تحت اللفظی:

·        حیدر بابا، به یاد داری، چگونه بی تابانه می دویدم و پرنده آسا، پر می کشیدم، وقتی که میر اژدر صدا سر می داد و عاشیق رستم، سازش را به نوا وامی داشت و دهکده از شعر و شور و شوق لبریز می گشت؟

·        سیاوش کسرائی تعریف خاصی از «بیت» شعر دارد:

·        از دید سیاوش، بیت به معنی خانه است.

·        هر بیت شعر، بسان هر خانه ای، شعری به اتمام رسیده است.

·        هر شعر نو، قابل مقایسه با بیتی از شعر سنتی است.

اگر سیاوش، این بند شعر شهریار را می شنید، حتما می گفت که بیتی است، بی کم و کسر.

1

حیدربابا،

میر اژدر سَسلننده

·        در عالم خیال شهریار، میر اژدر آوازه خوان، دیالک تیکی از ابزار و آواز است.

·        دیالک تیکی از وسیله و فونکسیون است.

·        درست بسان ابر که دیالک تیکی از طبل و خروش است.

·        دیالک تیکی از رعد و  غریو است.   

·        دیالک تیکی از جن و جیغ است.

2

حیدربابا،

میر اژدر سَسلننده
کَند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشنده

·        شهریار در این بیت شعر، دیالک تیک فرم و محتوا را به شکل دیالک تیک کند و سس، بسط و تعمیم می دهد:

·        با شروع میر اژدر به آواز، جام روستا از شور و شوق و ترانه و آواز لبریز می شود.

·        این تصور و تخیل فوق العاده زیبائی است.  

3

حیدربابا،

میر اژدر سَسلننده
کَند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشنده
عاشیق رستم سازین دیللندیرنده

·        این سه مصراع شعر شهریار حاوی چندین دیالک تیک متنوع است:  

الف

حیدربابا،

میر اژدر سَسلننده
کَند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشنده
عاشیق رستم سازین دیللندیرنده

·        در این سه مصراع شعر، اولا دیالک تیک سوبژکت ـ اوبژکت به اشکال زیر بسط و تعمیم می یابد:

1

·        به شکل دیالک تیک میر اژدر و سس  

2

·        به شکل دیالک تیک رستم و ساز  

ب

حیدربابا،

میر اژدر سَسلننده
کَند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشنده
عاشیق رستم سازین دیللندیرنده

·        در این سه مصراع شعر، ثانیا دیالک تیک وسیله و فونکسیون به اشکال زیر بسط و تعمیم می یابد:

1

·        به شکل دیالک تیک حنجره ـ زبان و صدا   

2

·        به شکل دیالک تیک ساز و نوا  

پ

حیدربابا،

میر اژدر سَسلننده
کَند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشنده
عاشیق رستم سازین دیللندیرنده

·        در این سه مصراع شعر شهریار، ضمنا دیالک تیک جزء و کل به شکل دیالک تیک صدا و نوا و آواز و تصنیف ـ اثر هنری بسط و تعمیم می دهد.

·        از ترکیب دیالک تیکی اجزاء، کل منسجمی به عنوان اثر هنری تشکیل می یابد.

ت

حیدربابا،

میر اژدر سَسلننده
کَند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشنده
عاشیق رستم سازین دیللندیرنده

·        در این سه مصراع شعر، علاوه بر دیالک تیک های فوق الذکر، دیالک تیک تولید اثر هنری به شکل دیالک تیک هنرمند (میر اژدر و عاشیق رستم) ـ آلات موسیقی (ساز و حنجره و زبان)  و اثر هنری بسط و تعمیم می یابد.

·        دیالک تیک کار مادی نیز بسان این دیالک تیک کار فکری و یا هنری دیالک تیکی سه عضوی است:

·        دیالک تیک مولد ـ وسیله و ابزار کار و مواد خام ـ مولود (محصول کار)   

4

حیدربابا،

میر اژدر سَسلننده
کَند ایچینه سسدن - کوْیدن دوْشنده
عاشیق رستم سازین دیللندیرنده
یادوندادى نه هؤلَسَک قاچاردیم
قوشلار تکین، قاناد آچیب اوچاردیم

·        در این بند شعر، ضمنا دیالک تیک مولد و مصرف کننده به شکل دیالک تیک میر اژدر و عاشیق رستم و کودک (شهریار خردسال) بسط و تعمیم می یابد.

·        ضمنا از نیاز مصرف کننده خردسال به مایحتاج روحی و روانی (هنری) پرده برداشته می شود.

·        شهریار خردسال از فرط نیاز به مایحتاج روحی و روانی (هنری)، پر در می آورد و می پرد.

·        این بخش شعر واقعا شاهکار است.

5

یادوندادى نه هؤلَسَک قاچاردیم
قوشلار تکین، قاناد آچیب اوچاردیم

·        شهریار برای تبیین نیاز کودکان به نعمات روحی، روانی (هنری) خویشتن خویش را ناتورالیزه می کند.

·        خویشتن خویش را در هیئت پرنده ای محتاج به مایحتاج روحی و روانی (هنری) متجسم می سازد.

·        در این شاهکار شهریار، سادگی ظاهری توده های آذری در عین بغرنجی ذاتی آنها به بهترین وجهی استه تیزه، پوئه تیزه و در تحلیل نهائی، ماتریالیزه می شود.

·        طبری در چالش پوئه تیکی با اجامر جماران و جمکران می گوید:

سادگی ما در بغرنجی ما ست

·        شهریار این دیالک تیک سادگی و بغرنجی مورد نظر حبیب توده را در منظومه «حیدر بابایه سلام» اثبات می کند، بی آنکه خودش حتی به کرد و کار غول آسای خود وقوف داشته باشد.

یاد هر دو به یاد باد.

ادامه دارد.