جهان و جهان بینی سیاوش کسرائی (43)

سیاوش کسرائی (1305 ـ 1374)

(اصفهان ـ وین)

 وطن، وطن!

تحلیلی از شین میم شین

·        وطن، وطن،

·        نظر فکن به ‌من که من

·        به هر کجا غریب ‌وار

·        که زیر آسمان دیگری غنوده ام

·        همیشه با تو بوده ‌ام، همیشه با تو بوده‌ ام         

·        اگر که حال پرسی ‌ام

·        تو نیک می شناسی ‌ام         

·        من از درون قصّه‌ ها و غصّه ‌ها برآمدم:

·        حکایت هزار شاه با گدا

·        حدیث عشق ناتمام آن شبان

·        به دختر سیاه‌ چشم کد خدا         

·        ز پشت دود کشت ‌های سوخته

·        درون کومه ی سیاه

·        ز پیش شعله ‌های کور‌ه‌ ها وکارگاه·         

·        تنم ز رنج، عطر و بو گرفته است

·        رخم به سیلی زمانه، خو گرفته است·         

·        اگر چه در نگاه اعتنای کس نبوده ‌ام

·        یکی ز چهره‌ های بی‌شمار توده ام·         

·        چه غمگنانه سال‌ هاکه بال‌ ها

·        زدم به روی بحر بی ‌کناره‌ ات

·        که در خروش آمدی

·        به جنب و جوش آمدی        

·        به اوج رفت موج‌ های تو

·        که یاد باد اوج‌ های تو! 

سیاوش 

اگر چه در نگاه اعتنای کس نبوده ‌ام 

یکی ز چهره‌ های بی ‌شمار توده ام

·        معنی تحت اللفظی این بیت:

·        اگرچه کسی مرا آدم حساب نکرده، ولی علیرغم آن، یکی از چهره های بیشمار توده بوده ام.         

·        سیاوش در این بیت به معرفی خویش ادامه می دهد.

·        او برای این کار، دیالک تیک جزء و کل را به شکل دیالک تیک فرد و جامعه بسط و تعمیم می دهد و بلافاصله جای جامعه را با توده عوض می کند.         

·        چرا و به چه دلیل؟

1

·        نشان همگان دادن بی مهابای سنگر طبقاتی ـ اجتماعی خویش کار مادام العمر سیاوش بوده است:

·        او خود را بی اعتنا به اعتنای این و آن، یکی از چهره های بیشمار توده می داند.

·        نه کمتر و نه بیشتر.         

·        چرا توده و نه جامعه؟

·        چرا توده و نه ملت؟

2

·        سیاوش مثل همیشه مفهوم توده را به دو معنی بکار می برد:

الف

·        اولا توده به معنی اکثریت زحمتکش جامعه، به معنی توده های مولد و زحمتکش.

·        سیاوش نه شاعری ملی به معنی بورژوائی آن، بلکه  شاعری توده ای است.

·        سیاوش شاعر همه بدون استثناء نیست.

·        شاعر اکثریت ستمکش و تاریخساز جامعه است.

·        سیاوش شاعر بی طرف و خنثی و بی بو و بی خاصیت نیست.

·        سیاوش شاعری سنگرمند است.

·        سیاوش در سنگر توده ها ست.

ب

·        ثانیا توده به معنی حزب توده.

·        سیاوش حتی در بدترین دوره ها که توپخانه ضد کمونیستی دربار و امپریالیسم واژه توده ای را به فحش واژه تنزل داده بود و کمتر کسی ـ بی اعتنا به دلیل معین ـ حاضر به توده ای نامیدن خویش بود، خطاب به آوانتوریست های تا مغز استخوان ضد توده ای، موضع طبقاتی خود را نشان داده بود  و پرچم طبقاتی خود را برافراشته بود:

تو به سوی آنچه دل ز تو ربوده می روی 

من به سوی آنچه دانش زمانه ام نموده، می روم 

من به راه توده می روم

ت

اگر چه در نگاه اعتنای کس نبوده ‌ام

یکی ز چهره‌ های بی ‌شمار توده ام 

·        می توان گفت که سیاوش در این بیت، با تک تیری دو نشان می زند:

·        هم خود را یکی از آحاد بیشمار توده می نامد و هم خود را یکی از اعضای حزب توده قلمداد می کند.

·        به عبارت دیگر، دیالک تیک جزء و کل را به شکل دیالک تیک طبقه و توده بسط و تعمیم می دهد و بر نقش تعیین کننده توده تأکید می ورزد.

·        کمتر کسی شاید به این نکته بسیار مهم   پی برده باشد.

·        درست است که طبقه کارگر زیر رهبری حزب خویش ـ هم بلحاظ نظری و هم بلحاظ عملی ـ رهبر پیگیر و بی چون و چرای توده است، ولی نقش تعیین کننده همیشه و همه جا از آن توده است.         

·        چرا؟

پ

·        به این دلیل که توده سازنده تاریخ است و نه این و یا آن طبقه.

·        اگر به این نکته مهم توجه اکید نمی شد، نه انقلاب اکتبر پیروز می گشت و نه انقلاب چین و ویتنام و غیره.

·        به جرئت می توان گفت که واژه «وطن» در قاموس سیاوش نیز به معنی توده است.

·        توده ای که سازنده بی بدیل جامعه و تاریخ جامعه است.

3

·        تفاوت طبقاتی و ایدئولوژیکی سیاوش و با شعرای غیر پرولتری از قبیل شاملو و غیره در همین معرفی های خویش به دلایل مختلف آشکار می گردد.

·        سیاوش از جامعه شناسی و نتیجتا خودشناسی غول آسائی لبریز است.

·        ولی نه بسان شعرای فئودالی، خرده بورژوائی اهل شکسته نفسی و فروتنی عوامفریبانه است و نه بسان شعرای بورژوازی واپسین و طرفداران تئوری فاشیستی ـ امپریالیستی نخبگان، خود را شرف کیهان و قابل قیاس با خدا و امثالهم جا می زند.

·        او می داند که سازنده بی چون و چرای تاریخ نه شخصیت ها، نه قهرمانان، نه نخبگان، بلکه توده های بی نام و نشان اند.

سیاوش

چه غمگنانه سال‌ هاکه بال‌ ها

زدم به روی بحر بی ‌کناره‌ ات

که در خروش آمدی

به جنب و جوش آمدی

به اوج رفت موج‌ های تو

که یاد باد اوج‌ های تو!

·        معنی تحت اللفظی این بند شعر:

·        سال ها ـ غمگنانه ـ بسان پرنده ای به روی دریای بیکرانه ات بال زدم، تا به خروش آمدی، به جنب و جوش آمدی و موج هایت به اوج رفت.

·        یاد باد از اوج های تو!         

·        صحت حدس ما در این بند شعر برملا می گردد:

·        تمیز وطن از توده در این بند شعر آسان نیست.

·        سؤال اکنون این است که اگر منظور سیاوش از بحر وطن، توده باشد، که سیاوش بر فراز آن سال ها بال زده، وطن چیست که در خروش آمده و به جنب و جوش آمده است؟         

·        وطن و توده ظاهرا در قاموس سیاوش در هم عجین شده اند و یکی شده اند.     

   

·        سیاوش در این بند شعر به نقش عنصر آگاه اشاره دارد.

·        اتفاقا در خیزش های توده ای سیاوش و به آذین و آریانپور و دیگر روشنفکران انقلابی نقش بزرگی ایفا کرده اند.

·        خدمات روشنگرانه روشنفکران توده ای هم در اشاعه ادبیات مقاومت و پیکار و هم در ترجمه و تألیف آثار نویسندگان انقلابی جهان غیرقابل انکار بوده است.

·        آنها حتی در تاریک ترین دوره های کشور آرام نداشته اند و کار فرهنگی عظیمی را در نهایت بی اعتنائی به نام و آوازه جامه ی عمل پوشانده اند.

·        یاد به آذین و انصاری و راوندی و قاضی و یونسی و قربان نژاد و باقرزاده و زهری و صدها تن دیگر به یاد باد.

ادامه دارد