فرهنگ مفاهیم فلسفی (ت) تله ئولوژی (هدف گزاری، تعیین هدف) (۵)

 

 پروفسور دکتر گونتر کروبر

پروفسور دکتر یوهانا شرام

برگردان

شین میم شین

 

 

۷

تله ئولوژی ذاتی در فلسفه کانت

  ایمانوئل کانت

(۱۷۲۴ ـ ۱۸۰۴)

برجسته ترین نماینده فلسفه کلاسیک آلمان

اثر او تحت عنوان «نقد خرد محض» نقطه عطفی در تاریخ فلسفه و آغاز فلسفه مدرن محسوب می شود.

کانت در زمینه های زیر دورنمای فراگیر نوینی به روی فلسفه گشوده است:

اتیک

 (نقد خرد عملی)

استه تیک

(نقد قوه قضاوت)

مذهبفلسفه  

حقوقفلسفه

تاریخفلسفه

 

۱

·    کانت اثبات تله ئولوژیکی خدا را به چالش می کشد:

·    «اگر برای توضیح پذیری هدفخوانی چیزها، مفهوم خدا را به علوم طبیعی و بافت علوم طبیعی وارد کنیم و از همین هدفخوانی وارده، دو باره برای اثبات وجود خدا استفاده کنیم، آنگاه نه در علوم طبیعی ثبات درونی وجود خواهد داشت و نه در تله ئولوژی.»

·    (کانت، «نقد قضاوت محض»،  پاراگراف ۶۸)

 

۲

·    به نظر کانت «هر چیزی به شرطی به مثابه هدف طبیعی وجود دارد، که خود آن چیز، هم علت باشد و هم معلول.»

·    (کانت، «نقد قضاوت محض»،  پاراگراف  ۶۴)

 

۳

·    کانت به رسمیت شناختن هدفخوانی در طبیعت را به قبول یک اصل سوبژکتیو، یعنی «قوه قضاوت فهمنده.»   محدود می سازد.

 

۴

·    ولی بدین طریق تله ئولوژی برای کانت تنها معنی تنظیمگرانه پیدا می کند:

 

الف

·    چون توضیح کامل جهان آلی (ارگانیک) با توسل به اصول مکانیک امکان پذیر نیست.

 

ب

·    چون «نیوتون ساقه گیاه نمی تواند وجود داشته باشد»، پس باید با این فرض که آن برای هدفی ساخته شده، مورد مشاهده، بررسی و پژوهش قرار داد.

 

پ

·    این بدان معنی است که اهداف، در خود اوبژکت وجود ندارند، بلکه به وسیله سوبژکت وارد اوبژکت می شوند.

 

۸

تله ئولوژی ذاتی در فلسفه هگل

 

۱

·    وقتی هگل اعلام می دارد که توسعه  ـ همه ـ عبارت است از روند تحقق عالی ترین هدف، یعنی خود تحقق بخشی «ایده مطلق»، تله ئولوژی به تاروپود مجموعه سیستم هگل نفوذ می کند.

 

۲

·    هگل اما علیرغم این تله ئولوژی ایدئالیستی، به دلیل طرز نگرش دیالک تیکی خویش نسبت به مقولات «وسیله» و «هدف» به معارفی دست می یابد که لنین «اولین نطفه های ماتریالیسم تاریخی در (سیستم) هگل» محسوب می دارد.

·    (لنین، «مجموعه اثار»، جلد ۳۸، ص ۱۷۹)

 

۳

·    هگل وسیله را برتر از «اهداف پایانمند هدفخوانی خارجی» می داند.

 

(منظور از هدفخوانی خارجی،

هدفخوانی ئی است که به وسیله سوبژکت وارد اوبژکت می شود

(نظر کانت)

مترحم)

۴

·    به نظر هگل، «خیش ارزشمندتر از غله ای است که به واسطه آن تهیه می شود و هدف محسوب می شود.

 

(در دیالک تیک وسیله و هدف

اما

نقش تعیین کننده از ان هدف است.

اگر غله هدف قرار داده نشده باشد،

خیش و حتی کشت و زرع

بیهوده می گردد.

ارزشمند بودن خیش

تغییری در این حقیقت امر نمی دهد.

مترجم)

 

۵

·    «انسان در ابزار کارش قدرت لازم برای تسلط بر طبیعت خارجی را به دست می آورد، اگرچه او بنا بر اهداف خویش تابع و فرمانبردار طبیعت  خارجی است.»

·    (هگل، «منطق»، جلد ۲، ص ۳۹۸)

 

ادامه دارد.