اپریوریسم
(ضد اپوستریوریسم)
پروفسور دکتر گونتر کروبر
برگردان
شین میم شین
۱
·
متد اپریوریستی (اپریوریسم) به جریان معرفتی ـ نظری ئی اطلاق می شود که به دو اصل
زیر باور دارد:
الف
·
به وجود
اصول معرفتی قبل از وقوع هر تجربه ای
ب
·
به امکان
شناخت مستقل از تجربه
۲
·
ماهیت متد
اپریوریستی ـ به قول کلاسیک های مارکسیسم ـ عبارت از این است که آن «خواص و مشخصات
هر شیئ را با توجه به خود آن شیئی نمی شناسد.
·
بلکه با
توجه به مفهوم آن شیئ، به کمک استدلال استخراج می کند.»
·
(مارکس و
انگلس، «کلیات»، جلد ۲۰، ص ۸۹)
۳
· اپریوریسم در تاریخ فلسفه به انواع مختلف
خودنمائی می کند.
۴
· تفاوت آنها عبارت از این است که آنها به وجود
جنبه های مختلف شناخت و یا روند شناخت قبل از تجربه و مستقل از تجربه باور دارند:
الف
اپریوریسم در فلسفه افلاطون
افلاطون
(۴۴۷ ق. م. ـ ۳۴۷ ق.
م.)
فیلسوف یونان باستان،
از شاگردان سقراط، معلم ارسطو
· فلسفه افلاطون
از این نظر اپریوریستی است که آن به یادآوی روح از
ایده هائی که قبلا و قبل از هر تجربه ای دیده، باور دارد.
ب
اپریوریسم در تومیسم
· ما با اپریوریسم دیگری در تومیسم برخورد می کنیم:
· تومیسم نظریه ای مبتنی بر حدس و گمان مطرح می
سازد که بنا بر آن، معارف بطور اپریوریستی وجود دارند و روح انسانی به نحو معینی
در روح الهی سهیم می شود و در نتیجه این سهیم شدن با روح الهی، به نظراتی در باره
نظام جهان واقف می گردد که ماورای تجربی اند.
ت
اپریوریسم در فلسفه دکارت، مالبرانش، لایب
نیتس
تئوری ایده های مادرزاد
· تئوری ایده های
مادرزاد نیز نوعی از اپریوریسم است که بویژه توسط دکارت،
مالبرانش و
لایب نیتس مطرح می گردد.
۱
اپریوریسم در فلسفه دکارت
رنه دکارت
(۱۵۹۶ ـ ۱۶۵۰)
فیلسوف، ریاضی دان و
عالم علوم طبیعی
از مؤسسین راسیونالیسم
مدرن عصر جدید آغازین
تفکر راسیونالیستی او
را کارتزیانیسم نیز می نامند.
دکارت به وجود ایده های
مادرزاد باور داشت.
· به نظر دکارت
به انسان قبل از هر تجربه ای (تقریبا بمثابه مجموعه غرایز معرفتی) مفاهیم معینی
مانند وجود، انبساط، مدت، حرکت و اصول بدیهی عطا شده است، که بنا بر شرایط خارجی
شناخت مورد استفاده قرار می گیرند و عمل می کنند.
۲
اپریوریسم در دئیسم
· در دئیسم
انگلیس (ه. فون چربری) غرایز معرفتی اپریوریستی حاکی از حقایق تغییرناپذیر الهی
اند و گویا میان آنها و شناخت مشخص انسانی، در اصل رابطه ای آغازین وجود داشته
است.
· مراجعه کنید به دئیسم در تارنمای دایرة المعارف
روشنگری
۳
اپریوریسم در فلسفه مالبرانش
نیکولاس
مالبرانش
(۱۶۳۸ ـ ۱۷۱۵)
فیلسوف و کشیش فرانسوی
منکر تأثیر متقابل
کارتزیانی جسم و روح و نماینده دوئالیسم جسم و روح (اوکی ژنالیسم)
او برای تأثیر متقابل
جسم و روح منشاء الهی می تراشد.
به پیروی از افلاطون و
آگوستین شناخت حقیقت، ادراک و تصور را ناشی از سهیم بودن روح انسانی در ایده های
الهی می داند.
اثر اصلی او:
«تحقیق حقیقت»
(۱۶۷۴ ـ ۱۶۷۵)
· مالبرانش از تئوری ایده های مادرزاد تعبیر افلاطونیستی ارائه می دهد:
· او شناخت اجسام مادی را به ایده های متناسب
مادرزاد و کردوکار فهم عقلی مستقل از هر تجربه ای مربوط می داند.
۴
اپریوریسم در فلسفه لایب نیتس
گوتفرید ویلهلم لایب
نیتس
(۱۶۴۶ ـ ۱۷۱۶)
فیلسوف، دانشمند، ریاضی
دان، دیپلومات، فیزیکدان، مورخ، سیاستمدار، کتاب شناس و دکتر در حقوق دنیوی و
اخروی (کلیسائی)
ایدئالیست عینی
روح یونیورسال زمانه
خویش
· لایب نیتس نظریه جان لاک
را مبنی بر اینکه فهم یک کودک نوزاد «لوح سفید»
است، رد می کند و آن را از موضع اپریوریستی تصحیح می کند.
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر