سیری در جهان بینی شیخ بهائی (2)

تحلیلی از

شین میم شین

با سپاس از

شیوا زهری

آن حرف که از دلت غمی بگشاید
در صحبت دل شکستگان می ‌باید

·        در قاموس شیخ اصفهان، فقط و فقط سخن دل شکستگان غمگسار است.

·        آنچه که به ظاهر سهل و ساده و صریح و روشن می نماید، پارادوکسی است و از ژرفا و غنای فکری و تجربی شیخ پرده برمی دارد:

·        سخن غمزدگان در قاموس شیخ غمگسار است و نه سخن بی غمان.

1

·        از قضا شاعری دیگر از اصفهان، به نام ژاله اصفهانی (مستانه سلطانی) همین پرهیز و تبری از بیغمی را با صدای رسا اعلام می دارد:

شاد بودن هنر است،

شاد کردن هنری والاتر

لیک هرگز نپسندیم به خویش

که چو یک شکلک بی جان

ـ  شب و روز ـ

بی خبر از همه، خندان باشیم

بی غمی عیب بزرگی است

که دور از ما باد!

·        اما چرا و به چه دلیل؟  

2

آن حرف که از دلت غمی بگشاید
در صحبت دل شکستگان می ‌باید

·        برای پاسخ به این پرسش، باید ضد دیالک تیکی دل شکسته را پیدا کنیم.

·        ضد دیالک تیکی دلشکسته، دلشکن است.

·        می توان گفت که دیالک تیک ستمگر ـ ستمدیده در جامعه در عالم هنر و روانشناسی توده ای به شکل دیالک تیک دلشکن ـ دلشکسته بسط و تعمیم می یابد.

·        به زعم شیخ اصفهان فقط و فقط در انجمن ستمدیدگان (دل شکستگان) است که ستمدیده ای (دل شکسته ای) می تواند حرفی بشنود که غبار غم از دل او زداید.

·        اکنون باید به دلایل تجربی و نظری، سوسیولوژیکی و پسیکولوژیکی حکیم ژرف اندیش اصفهان بیندیشیم:

3

آن حرف که از دلت غمی بگشاید
در صحبت دل شکستگان می ‌باید

·        یکی از دلایل شیخ اصفهان می تواند دلیلی پسیکولوژیکی باشد.

·        چون شیخ به قول پیران خلق، در زمینه روانشناسی نیز صاحب نظر بوده است و برخی از درد ها را به عنوان مثال با استفاده از موسیقی درمان کرده است.

·        شاید دلیل شیخ این باشد که دل شکستگان اصیلتر، بی ریاتر و صادقانه تر از دیگران می توانند به همدردی با دل شکستگان نایل آیند.

·        سخن که از دل برآید، بهتر بر دل نشیند و بیشتر مؤثر افتد.

4

آن حرف که از دلت غمی بگشاید
در صحبت دل شکستگان می ‌باید

·        دلیل تجربی این نظر حکیم اصفهان این است که دل شکستگان به سبب تجربه دلشکستگی، بهتر از هر کس می توانند خود را جای دل شکسته ای بگذارند و درد و اندوه او را دریابند و به همدردی با او بپردازند تا غمش کاهش یابد.

5

·        دلیل دیگر شیخ می تواند این باشد که دل شکسته در انجمن دل شکستگان بلحاظ سوسیولوژیکی و پسیکولوژیکی از تنهائی و بی پناهی  رهائی می یابد و خود را جزئی از کلی استنباط می کند.

·        تجربه مشترک ستم چه بسا بسان لحیمی کاسه دل های شکسته  را شکسته بندی می کند و به دل شکستگان آرامش روحی و روانی می بخشد.

6

آن حرف که از دلت غمی بگشاید
در صحبت دل شکستگان می ‌باید

·        یکی دیگر از دلایل شیخ اصفهان می تواند دلیل معرفتی باشد.

·        ستمدیده در انجمن ستمدیدگان می تواند به شناخت ریشه ای ستم پی ببرد و شناخت ـ فی نفسه ـ آرامش بخش است.

·        نادان و پریشانفکر پس از ابتلا به مرض و مشکل و معضلی بیشتر رنج می برد تا دانای واقف به ریشه های مرض و مشکل و معضل و واقف به راه حل آن «معما.»

7

·        در انجمت دل شکستگان به احتمال قوی دلایل این روال و روند مورد برسی قرار می گیرند و راه حل رادیکال آن به بحث گذاشته می شود.

·        نقش احزاب و سازمان های اصیل توده ای هم همین است.

·        این غمگساری در انجمن دل شکستگان فقط در مبادله دانش تجربی خلاصه نمی شود. 

·        بلکه ضمنا گام های عملی در همیاری با دل شکسته برداشته می شوند.

·        کارگری که از کار بیکار شده، مورد حمایت انجمن کارگران قرار می گیرد و از صندوق مالی سندیکا مایحتاج مادی او و خانواده اش تأمین می شود.

8

هر شیشه که بشکند، ندارد قیمت
جز شیشهٔ دل که قیمتش افزاید.

·        اکنون می توان به درک منظور شیخ از افزایش قیمت شیشه دل در اثر شکستگی بهتر پی برد.

·        تجربه ستم در هر صورت سرچشمه و منبع شناخت تجربی است و شناخت تجربی همراه همیشگی شناخت نظری است و دیالک تیک شناخت تجربی و شناخت نظری گرهگشا و رهگشا و غمگسار است:

·        پیش شرط تغییر هر چیز و هر پدیده، شناخت آن چیز و پدیده است.

·        کورکورانه نمی توان به تغییر چیزی ویا پدیده ای نایل آمد.

8

هر شیشه که بشکند، ندارد قیمت
جز شیشهٔ دل که قیمتش افزاید.

·        ما در اشعار حکیم مازندران ـ محمد زهری ـ بکرات به  مفاهیم دل شکستگی و شکسته بندی برمی خوریم.

·        به عنوان مثال در شعر زیر از محمد زهری، این اندیشه شیخ اصفهان زیور هنری ـ استه تیکی می پوشد:

بازگشت

(اردیبهشت 1335) 

·        خسته رفتم،

·         خسته‌ تر

·        باز آمدم

·        دل ‌شکسته ‌تر

·        ز آغاز

·        آمدم.

·        بی سر و سامان

·         به صحرا

·         تاختم.

·        با دل دیوانه،

·        همراز آمدم.

·        خاطرم آرام در جایی نبود،

·        تا به بال دل،

·        به پرواز آمدم.

·        یک نفس،

·        آزردگی،

·        در من دمید،

·        نای غم بودم،

·        به آواز آمدم.

·        غافل از یادت نماندم

·        - یک زمان -

·        با تو رفتم،

·        با توهم باز آمدم.

·        رفته بودم تا نیایم هیچگاه،

·        آمدم،

·        - از بخت ناساز-

·         آمدم.

 ویرایش از تارنمای دایرة المعارف روشنگری

پایان