تئوری توسعه (1)

توسعه

پروفسور گونتر کروبر
پروفسور گئورگ کلاوس
برگردان شین میم شین

• معنی تحت اللفظی توسعه عبارت است از تغییر، حرکت بالنده، گذار از کیفیت های نازل به عالی، ارتقا از کیفیت های ساده به بغرنج.

• (ما واژه توسعه را بکار می بریم و نه رشد، تکامل، تحول و غیره را.
• هدف ما تصریح مقوله توسعه است که با مقوله های یادشده نباید عوضی گرفته شود، اگرچه آنها پیوند تنگاتنگی با هم دارند و گاهی مرز میان آنها سیال است. مترجم)

• به قول لنین، در تاریخ فلسفه و علوم منفرد دو نظر متفاوت در باره توسعه وجود دارد:

1

• «توسعه به معنی کوچکتر و یا بزرگتر شدن، به معنی تکرار

2

• توسعه به معنی وحدت اضداد....

• نظر اول خودجنبی، نیروی محرکه آن، سرچشمه و انگیزه آن را نا دیده می گیرد و یا سرچشمه آن را نیروی خارجی (مثلا خدا، سوبژکت و غیره) می داند.

• نظر دوم توجه اصلی خود را معطوف شناخت سرچشمه خودجنبی می کند.»
• (کلیات لنین، جلد 38، ص 339)

I
مفهوم توسعه در فلسفه جهان باستان

• درک دیالک تیکی توسعه بصورت نطفه ای در آثار فلاسفه جهان باستان، بویژه هراکلیت وجود داشته است.

الف
مفهوم توسعه در فلسفه هراکلیت

هراکلیت (550 ـ 480 ق. م.)
فیلسوف ماقبل سقراطی یونان
افق فلسفی هراکلیت:
تجربه و دانش
شدن و فنا شدن
وحدت و تضاد
کائنات و آتش
کلمه و روح
دولتشهر و حقوق مدنی
انسان و خدا
عقل و جهل
جملات قصار:
در هیچ رودی نمی توان دو بار شنا کرد!
مبارزه، پدر همه چیزها ست!

• هراکلیت جهان را در حرکت، تغییر و توسعه مدام می بیند و حرکت را به عنوان خودجنبی می داند که سرچشمه و نیروی محرکه آن مبارزه اضداد است.

ب
مفهوم توسعه در فلسفه آناکسی مندر

• آناکسی مندر برای اولین بار، از توسعه در جهان جانوران سخن می راند:
• او می گوید:
• «انسانها از انواع دیگر موجودات پدید آمده اند.»

ت
مفهوم توسعه در پوتاگوریسم

• در فلسفه یونان باستان اما نظرات متافیزیکی (ضد دیالک تیکی) نیز مبنی بر انکار توسعه رایج بوده اند.

• پوتاگوریست ها تئوری حرکت دایره وار عام را تعلیم می دادند، که گویا همه چیز پس از گذشت چند سال معین به حالت اولیه خود برمی گردد.

پ
مفهوم توسعه در فلسفه امپدوکلس

• به نظر امپدوکلس موجودات زنده از فرم های نازل ماده پدید نیامده اند، بلکه در نتیجه بهم پیوستن تصادفی اعضاء و قسمت های مختلف بدن که قبلا هر یک بطور مستقل و جداگانه وجود داشته اند، پدید آمده اند.
• او توسعه را در تعویض بی پایان عشق و نفرت خلاصه می کند.

II
مفهوم توسعه در فلسفه قرون وسطی

• در قرون وسطای فئودالی، در دوران رکود اقتصادی، اجتماعی و علمی، اندیشه توسعه بکلی به باد فراموشی سپرده می شود و جای آن را طرز تفکر متافیزیکی عمومی گیرد.

III
مفهوم توسعه در فلسفه عصر جدید

• با پیدایش سرمایه داری آغازین و توسعه توفانی نیروهای مولده و در رابطه با آن، پیشرفت شتابان علوم، اندیشه توسعه دوباره و بتدریج وارد صحنه می شود.

الف
مفهوم توسعه در فلسفه یاکوب بومه

یاکوب بومه (1575 ـ 1624)
عارف، فیلسوف و تئوسوف آلمانی
هگل او را «اولین فیلسوف آلمانی» می نامد.
نقاط مرکزی تفکر او:
یکسان انگاشتن طبیعت و خدا
تضاد بمثابه گشتاور ضرور در همه پدیده های واقعیت عینی
اهمیت قوه معرفتی قلب و جسم و روح (اصل زنانه)
لیاقت انسان به ازادی

• یاکوب بومه توسعه کاینات را ماهیتا بکمک افکار عرفانی ـ مذهبی و الشیمی توضیح می دهد.

ب
مفهوم توسعه در پانته ئیسم

• تفکر ماتریالیستی ـ پانته ئیستی (جوردانو برونو و اسپینوزا) توسعه را به معنی خودبالی یک اصل مادی اعلام می کند.

ت
مفهوم توسعه در فلسفه لایب نیتس

گوتفرید ویلهلم لایب نیتس (1646 ـ 1716)
فیلسوف، دانشمند، ریاضی دان، دیپلومات، فیزیکدان، مورخ، سیاستمدار، کتاب شناس و دکتر در حقوق دنیوی و کلیسائی
ایدئالیست عینی
روح یونیورسال زمانه خویش

• اصل دیالک تیکی خودبالی را لایب نیتس نیز در آموزش منادها (البته در فرم ایدئالیستی آن) اعلام می کند:
• مونادها عبارتند از جوهرهای فعال، خودکوش و روحی مجهز به محرکه ای درونی، برای رسیدن به کمال.

• لایب نیتس بر تداوم (پیوست) در روند توسعه تأکید می ورزد، ولی با انکار عدم تداوم (گسست) و جهش در روند توسعه، پیوست را مطلق می کند و بدین طریق، اصل تداوم (پیوست) را به شالوده درک یکسونگرانه متافیزیکی از توسعه بدل می سازد.

پ
مفهوم توسعه در فلسفه دکارت

رنه دکارت (1596 ـ 1650)
فیلسوف، ریاضی دان و عالم علوم طبیعی
از مؤسسین راسیونالیسم مدرن عصر جدید آغازین
تفکر راسیونالیستی او را کارتزیانیسم نیز می نامند.
دکارت به وجود ایده های مادرزاد باور داشت.

• اندیشه توسعه در فرم گمانورزانه و مکانیکی آن برای اولین بار در کیهان شناسی دکارت، یعنی در عرصه علوم طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد.
• دکارت بر آن بوده که سیستم سیاره ها در اثر گردبادی از ماده بی فرم (اتر) تشکیل یافته است.

ادامه دارد