دیالک تیک علت و معلول (6)

علت
پروفسور دکتر گونتر کروبر
برگردان شین میم شین

7
علت در فلسفه ماتریالیستی ماقبل مارکسیسم

• در فلسفه ماتریالیستی ماقبل مارکسیستی (بویژه در ماتریالیسم فرانسه در قرن هجدهم) درک مکانیکی از علت غالب بود:
• همه علل می بایستی در فشار و ضربه («رقص اتم ها») خلاصه شوند.

• انتقاد از مفهوم مکانیکی محدود علت را در آثار فویرباخ می توان باز یافت که حداقل صحت خلاصه کردن کامل پدیده های فرم های عالی تر حرکت ماده (حیات، تفکر و تاریخ) را در مکانیک مورد تردید قرار می دهد.

8
علت در فلسفه ماتریالیستی ـ دیالک تیکی

• اما تنها با نظریه ماتریالیستی ـ دیالک تیکی در باره تضادهای داخلی و درباره پیدایش کیفیت های نو در جریان توسعه، شالوده ای برای پژوهش علت که شامل حال همه عرصه های واقعیت عینی می شود، پدید آمد.
• در هر تغییر و توسعه چیزها، روندها، سیستم های مادی در طبیعت و جامعه، علل داخلی و خارجی دست در دست یکدیگر عمل می کنند:

I
علل خارجی

• علل خارجی از تأثیرات متقابل کلیه چیزها، روندها، سیستم هائی که در پیوند عام با هم قرار دارند، ناشی می شوند.

II
علل داخلی

• علل داخلی را تضادهای ذاتی کلیه چیزها، روندها، سیستم های مادی تشکیل می دهند که باعث حرکت، تغییر و توسعه آنها می شوند.

• علل داخلی و خارجی در وحدت دیالک تیکی با هم قرار دارند:
• علل داخلی تنها ببرکت وجود علل خارجی مؤثر واقع می شوند و علل خارجی تنها ببرکت وساطت علل داخلی.

• رابطه علل داخلی و خارجی رابطه ای نسبی است:
• آنچه برای سیستمی علت داخلی محسوب می شود، می تواند برای سیستم دیگری علت خارجی باشد و برعکس.

• در جریانات بغرنج باید همواره علت اصلی را از علل فرعی تمیز داد:

III
عت اصلی

• علت اصلی مختصات ماهوی و ضرور هر معلول را پدید می آورد.

IV
علل فرعی

• علل فرعی موجد مختصات غیرماهوی و تصادفی معلول می شوند.


• در فاکتورتئوری جامعه شناسی بورژوائی این تمایز تعیین کننده نادیده گرفته می شود و تفاوت عینی موجود میان علل فرعی و اصلی انکار می شود.
• فاکتورتئوری ادعا می کند که جستجوی فاکتور (علت، عامل) تعیین کننده و اولیه در روند تاریخ بیهوده است:

• فاکتورتئوری حوادث تاریخی نتیجه عوامل همتراز و مستقل بیشمار زیرین قلمداد می کند:

1

• فاکتور ایده های سیاسی

2

• فاکتورهای جغرافیائی

3

• فاکتورهای فنی (تکنیکی)

4

• فاکتورهای اخلاقی و غیره.

• فاکتورتئوری بدین طریق دچار اشتباهات زیرین می شود:

1

• به فاکتورهای غیرماهوی (علل فرعی) پربها می دهد.

2

• فاکتورهای ماهوی (علل اصلی) را پرده پوشی می کند.

3

• شناخت قانونمندی ها و نیروهای محرکه روندهای تاریخی را امکان ناپذیر می سازد.

• مراجعه کنید به فاکتورتئوری

• در زمینه مسائل مربوط به توسعه اجتماعی باید میان علل اوبژکتیف (عینی) و سوبژکتیف (ذهنی) تفاوت قائل شد:

V
علل اوبژکتیف (عینی)

• علل ابژکتیف (عینی) مستقل از شعور، میل، خواست و اراده انسان ها عمل می کنند.
• علل ابژکتیف (عینی از تضادهای داخلی توسعه اجتماعی، از شرایط عینی حیات مادی جامعه، بویژه از سطح توسعه نیروهای مولده نشئت می گیرند.

VI
علل سوبژکتیف (ذهنی)

• علل سوبژکتیف (ذهنی) برعکس علل اوبژکتیف (عینی)، از کردوکار انسانی ناشی می شوند و بر انعکاس کم و بیش درست اوضاع و احوال در شعور انسانی مبتنی اند:

1

• بر فعالیت سیاسی انسان ها مبتنی اند.

2

• بر استراتژی و تاکتیک احزاب و غیره مبتنی اند.

• درجه موفقیت تأثیر علل سوبژکتیف (ذهنی) وابسته به این است که آنها به چه میزانی به عملکرد علل اوبژکتیف (عینی) کمک می رسانند و به چه میزانی با علل اوبژکتیف (عینی در تأثیر متقابل قرار می گیرند.

• بیواسطگی ایجاد معلول بوسیله علت در حالات مشخص متفاوت است.

• این امر باید در رابطه با جریان عمل مورد نظر بشرح زیر مورد توجه قرار گیرد:

1

تجزیه مزون ها

• در روندهای فیزیکی، مدت زمان لازم برای پیدایش معلول معین می تواند بسیار کوتاه باشد:
• آن چنان کوتاه که حتی با حساس ترین وسایل اندازه گیری نتوان درج کرد:
• مثلا تجزیه مزون ها (ذرات هسته ای بی ثبات با جرم متوسط)

تجزیه مزون ها

2

• در روندهای اجتماعی مدت زمان لازم برای پیدایش معلول معین می تواند سال های سال طول بکشد:

• مثلا جنگ ها:
• علت جنگ جهانی دوم (تمایلات قدرت طلبانه امپریالیستی فاشیسم آلمان) از سال ها قبل آشکار شده بود.

VII
تفاوت علت با شرط

• میان مفهوم علت و مفهوم شرط باید تفاوت قائل شد:
• علت خود نوعی شرط است.

• شرط تحت شرایط زیر می تواند علت پدیده ای تلقی شود:

1

• زمانی که آن پیش از معلول وجود داشته باشد.

2

• زمانی که آن ضرورتا به پیدایش معلول منجر شود.

3

• زمانی که آن گشتاور ماهوی در پیدایش پدیده (معلول) باشد.

4

• زمانی که آن با معلول در رابطه بی برگشت (عدم تقارن) قرار داشته باشد.

• مراجعه کنید به شرط

VIII
تفاوت علت با سبب

• میان علت و سب نیزباید تفاوت قائل شد.

• سبب با علت همانندی ها و تفاوت های زیر را دارد:

1

• سبب همانند علت پیش از معلول وجود دارد.

2

• سبب ـ بر خلاف علت ـ نه بطور ضرور، بلکه بطورتصادفی منجر به پیدایش معلول می شود.

3

• سبب ـ بر خلاف علت ـ در رابطه غیرماهوی با معلول قرار دارد.

• مراجعه کنید به معلول، علیت

پایان