خود آموز خود اندیشی (۱۰۲۷)

 

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت اول

بخش دوم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۸۲ ـ ۸۳)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

 

 

۱

به حقش، که تا حق جمال ام نمود

دگر هر چه دیدم خیال ام نمود

معنی تحت اللفظی:

به خدا قسم می خورم که با دیدن جمال الهی، واقعیت عینی به طور کلی، برایم به خیال مبدل شد. 

 

 

حق

در بهترین حالت

 انعکاس آسمانی ـ انتزاعی واقعیت عینی است و لاغیر.

 

اگر وجود واقعی ـ عینی جهان انکار شود،

 اثبات وجود حق امکان ناپذیر خواهد بود.

سرتاپای عمارت منطقی تئولوژی بر قانون معیوب علت و معلول (علیت) استوار شده است:

چون هر خانه ای را بنائی، هر باغی را باغبانی لازم است،

پس جهان مادی را خدائی لازم می آید.

 

زنجیر بی آغاز و بی پایان علیت را تئولوژی جاهلانه پایان می بخشد، تا بلکه وجود حق را اثبات کند.

وجود علت ازلی را، علت نهائی را که بر خلاف همه چیزهای دیگر به علتی نیاز ندارد و لذا علت العلل خوانده می شود.

 

چنین موجودی را قهرمان سعدی به خیال خود دیده است و از آن به بعد

 جهان مادی به نظرش خیالی بیش نیامده است.

گفتن یاوه آسان است،اثباتش  اما دشوار.

 

ادامه دارد.