سیری در شعری از سیاوش کسرایی تحت عنوان «آرش کمانگیر» (۲۴)

 

 

تحلیلی

از

شین میم شین

 

آرش کمانگیر

(شنبه ۲۳ اسفند ۱۳۳۷)

 

روزگاری بود

روزگار تلخ و تاری بود:

بخت ما چون روی بدخواهان ما تیره

دشمنان بر جان ما چیره

 

·    سیاوش پس از وصف آرش به وصف محیط پرورش و پیدایش آرش می پردازد:

 

۱

روزگاری بود

روزگار تلخ و تاری بود:

 

·    اولین حقیقت امری که سیاوش ـ در هیئت عمو نوروز ـ به اطلاع کودکان می رساند، جو حاکم بر کشور بوده است:

·    جوی تلخ و تار.

·    منظور سیاوش بی تردید جو پس از کودتای امپریالیستی ۲۸ مرداد است.

 

۲

بخت ما چون روی بدخواهان ما تیره

 

·    سیاوش اکنون از عالم عام، از خطه مفهوم عام روزگار، پله به پله پایین می آید تا منظور خود را در میادین منفرد به خواننده و شنونده شعر تفهیم کند:

·    اولین مشخصه روزگار تلخ و تار سیاه بختی توده بوده است.

 

·    چرا و به چه دلیل؟ 

 

۳

دشمنان بر جان ما چیره

 

·    پاسخ به این پرسش را سیاوش بلافاصله عرضه می کند:

·    دلیل تیره بختی و سیاه روزی توده، غلبه دشمنان بر جان توده بوده است.

 

·    اما منظور سیاوش از غلبه بر جان توده چیست؟

 

·    ضمنا جان به چه معنی است؟

 

۴

دشمنان بر جان ما چیره

 

·    جان در ادبیات فارسی از فردوسی تا سعدی، قرینه دوئالیستی و یا دیالک تیکی تن است:

·    دوئالیسم تن و جان

·    دیالک تیک تن و جان

·    دیالک تیک تن و جان بسط و تعمیم عالی ترین دیالک تیک هستی است، بسط و تعمیم دیالک تیک ماده و روح (وجود و شعور) است.

·    بنابرین می توان گفت که به زعم سیاوش، دشمنان بر روح و شعور توده چیره بوده اند.

 

·    این اما به چه معنی است و چگونه می توان بر روح و شعور توده چیره گشت؟

 

۵

دشمنان بر جان ما چیره

 

·    شاید منظور سیاوش این باشد که دشمنان علاوه بر قلع و قمع سپاه توده و تسخیر و تخریب دژهای آن، به تسخیر روان و روح توده نایل آمده است:

·    تئوریسین های امپریالیستی این اندیشه را در مفهوم «تسخیر قلب و روح توده» تبیین می دارند:

·    منظور از قلب، عالم احساس و عاطفه و عشق است.

·    دشمنان می خواهند که به ترفندی در دل توده برای خود جا باز کنند.

·    آن سان که عاطفه و احساس و عشق توده شامل حال آنان گردد.

 

·    منظور سیاوش نیز احتمالا همین است:

·    دشمنان پس از قلع و قمع سپاه توده و تسخیر دژهای اجتماعی ـ اقتصادی ـ سیاسی ـ نظامی آن به تسخیر جان توده نایل آمده اند.

·    این به معنی غلبه کامل دشمنان است.

·    غلبه مادی و غلبه روحی.

·    غلبه به تمام معنی.

·    ولی چرا دشمنان و نه دشمن؟

 

۶

دشمنان بر جان ما چیره

 

·    منظور سیاوش به احتمال قوی طبقات حاکمه داخلی مرتجع (اشرافیت فئودال و روحانی و بورژوازی) تحت فرمان دربار و طبقه حاکمه بین المللی تحت سرکردگی امپریالیسم امریکا بوده است.

·    می توان گفت که مفهوم دشمنان تجسم دیالک تیک داخلی و خارجی است.

·    دیالک تیک داخلی و خارجی یکی از مهمترین دیالک تیک های فلسفه مارکسیستی ـ لنینیستی است و در این دیالک تیک نقش تعیین کننده از آن داخلی است، بی آنکه خارجی هیچ واره و هیچکاره باشد. 

 

۷

شهر سیلی خورده هذیان داشت

بر زبان، بس داستان های پریشان داشت

 

·    شهر سیلی خورده و یا ملت مغلوب دچار ضعف بود و بیمار بود.

·    تب داشت و هذیان می گفت.

·    تب داشت و پریشان گوئی می کرد.

 

·    اکنون دیالک تیک دیگری در کارگاه فکری شاعر سوهان می خورد:

·    دیالک تیک دشمنان و شهر سیلی خورده که بسط و تعمیم دیالک تیک طبقه حاکمه و توده است.

·    یکی از نشانه های اصلی «غلبه دشمنان بر جان توده» هم همین است:

·    هذیانگوئی!

·    پریشانگوئی!

·    داستان سرائی!

 

·    اما چرا و به چه دلیل و به چه ترفند؟

 

۸

شهر سیلی خورده هذیان داشت

بر زبان، بس داستان های پریشان داشت.

 

·    دلیل این وضع و حال همیشه از این قرار است که دشمن پس از قلع و قمع سپاه خلق و تسخیر دژهای آن، آتش بس می دهد و توپ ها و تفنگ ها از غرش باز می ایستند تا غرش توپ ها و تفنگ های ایدئولوژیکی یکه تاز بلامنازع میدان شوند.

 

·    برای چی؟

 

·    برای تسخیر قلب و روح توده!

·    برای چپاول ایمان توده به امر رهائی!

·    نتیجه نفوذ تئوری دشمن در جان توده، همین هذیانگوئی است، همین داستان های پریشان سرائی است.

 

۹

زندگی سرد و سیه چون سنگ

روز بدنامی

روزگار ننگ

 

·    اینکه زندگی مغلوبین سرد و سیاه چون سنگ باشد، امری طبیعی و قابل فهم است.

·    سؤال اما این است که منظور سیاوش از بدنامی و ننگ چیست؟

·    وقتی از غرش توپ ها و تفنگ های ایدئولوژیکی دشمن سخن می رود، منظور همین است:

·    تلاش شبانه روزی دشمن غالب در جهت مانی پولاسیون و تحریف افکار عمومی:

·    نشان دادن سفید به عنوان سیاه، خیر به عنوان شر.

·    بی آبرو کردن سرچشمه های آبرو و آبرومند جا زدن بی آبرویان.

·    وارونه سازی و وارونه نمائی تمامجامعتی.

·    بدنام سازی شریف ترین فرزندان خلق!

 

۱۰

غیرت اندر بندهای بندگی پیچان

عشق در بیماری دلمردگی بی جان

 

·    این تبیین استه تیکی ـ هنری حدس ما ست:

·    به بند بندگی کشیدن غیرت و به بیماری دلمردگی افکندن و تضعیف عشق.

·    روزگار تلخ و تار از این قرار بوده است.

·    کارگر مبارزی از خطه شمال کشور که به لحاظ روانی مخدوش بود، نقل می کرد که چشم تن توان دیدن دیگر نداشت.

·    آن سان که سردرگم و گیج و منگ چه بسا سر بر در و دیوار می کوفتیم.

 

ادامه دارد.