سیری در شعری از سیاوش کسرایی تحت عنوان «آرش کمانگیر» (۳۱)

 

 

تحلیلی

از

شین میم شین

 

آرش کمانگیر

(شنبه ۲۳ اسفند ۱۳۳۷)

 

پیر مرد ـ اندوهگین ـ دستی به دیگر دست می سایید

از میان دره های دور، گرگی خسته می نالید

برف روی برف می بارید

باد بالش را به پشت شیشه می مالید.

 

·    در این بند شعر سیاوش، کشف فسون گمشده و اعلام اولتیماتوم مبتنی بر فسون از سوی دشمن، کلیه قوای طبیعی و اجتماعی را برمی انگیزد.

·    در نتیجه رشته نامرئی ئی از دلهره و اندوه، عناصر مهم هستی طبیعی و اجتماعی را به هم گره می زند و زمینه پسیکولوژیکی لازم را برای تبیین نحوه ی تشکیل حماسه فراهم می آورد:

 

۱

پیر مرد ـ اندوهگین ـ دستی به دیگر دست می سایید.

 

·    اولین عنصر که به اولتیماتوم دشمن واکنش عملی و پسیکولوژیکی نشان می دهد، پیرمرد اندوهگین است که سمبل خلق مغلوب و ضمنا راوی حماسه است.

·    دست ساییدن بر دست نشانه دلهره و اندوه و تأمل و چاره اندیشی است.

·    توالی واژه های حاوی حرف دال، بویژه سه واژه «دستی»، «دیگر» و «دست»، زیبائی فرمال خاصی را به این جمله شعر می بخشد.

 

۲

از میان دره های دور، گرگی خسته می نالید.

 

·    دومین عنصری که به اولتیماتوم دشمن واکنش نشان می دهد، طبیعت مادر در هیئت گرگی خسته و زوزه کش از میان دره های دور است.

·    وقتی در بخش پیشین از وحدت کل هستی در این بند شعر سخن رفت، منظور همین بود.

·    در فلسفه سیاوش، طبیعت مادر نسبت به وضع و حال جفت دیالک تیکی خود، یعنی جامعه و انسان بی تفاوت نیست و لذا نسبت به دلهره و اندوه او واکنش نشان می دهد.

·    در این مصراع شعر نیز حروف دال در سه واژه حامل زیبائی فرمال خاصی است.

·    اگر ما به جای سیاوش بودیم، به جای «از میان دره های دور» از «از درون دره های دور» می گذاشتیم تا زیبائی فرمال شعر تقویت شود.

·    سیاوش از این حقیقت امر فرمال بیشک خبر داشته است.

·    اما احتمالا به دلیلی عینی و تجربی، این فرم فرمولبندی را برگزیده است:

·    دلیل عینی و تجربی سیاوش احتمالا این بوده که گرگ ها برای فزونتر ساختن برد ناله خود نه از درون دره ها، بلکه از جاهای بلندتر بهره برمی گیرند.

·    به همین دلیل هم شاید سیاوش از مفهوم «از میان دره های دور» استفاده کرده است.  

 

۳

برف روی برف می بارید

 

·    واکنش دیگر طبیعت مادر به اولتیماتوم دشمن بارش بی بند برف بر روی برف است.

·    بارش برف همراه با وزش باد و بوران و سرما در عین حال نشانه های خشم و پرخاش طبیعت مادر اند.

·    در این مصراع شعر، حرف «ب» در واژه های مختلف حامل زیبائی فرمال دیگری است.

 

۴

باد بالش را به پشت شیشه می مالید.

 

·    در این مصراع، واکنش سرشته به خشم و پرخاش طبیعت به اولتیماتوم دشمن از طریق باد نشان داده می شود:

·    باد بسان پرنده ای برآشفته بال بر پشت شیشه می مالد.

·    مالیدن بال بر پشت شیشه از سوی باد شاید به نیت برف روبی از شیشه های پنجره و وسعت بخشیدن به میدان دید سکنه کلبه باشد.

·    به زعم سیاوش، طبیعت در این صورت می خواهد که انسان در اتخاذ تصمیم از میدان دید وسیعتر برخوردار باشد.

·    بال مالیدن بر پشت کسی اما از سوی دیگر به معنی اعلام حمایت از او و ابراز همبستگی و همدردی با او ست.

·    باد در این صورت نیز منادی حمایت طبیعت مادر از انسان دردمند گرفتار در مصاف با دشمن است.

 

ادامه دارد.