سیری در شعری از سیاوش کسرایی تحت عنوان «آرش کمانگیر» (۲۹)

 

 

تحلیلی

از

شین میم شین

 

آرش کمانگیر

(شنبه ۲۳ اسفند ۱۳۳۷)

 

نازک اندیشان شان بی شرم

که مباداشان دگر، روز بهی در چشم

یافتند آخر فسونی را که می جستند

 

·    تیزاندیشان دشمن در نهایت بی شرمی، حیله و ترفندی را که می جستند، سرانجام یافتند.

 

·    این حیله و ترفند اما از چه قرار است؟

 

·    سیاوش حیله و ترفند دشمن را از زبان توده به اطلاع  خواننده و شنونده شعر می رساند و ضمنا از روانشناسی توده پرده برمی دارد:

 

چشم ها

 با وحشتی

در چشمخانه،

هر طرف را جست و جو می کرد

و این خبر را هر دهانی،

 زیر گوشی

 بازگو می کرد:

 

·    توده از شنیدن حیله و ترفند دشمن دچار ترس و وحشت شده است:

·    چشم توده در چشمخانه به هر طرف می چرخد تا گمشده خود را بیابد.

·    زبان توده اما همزمان خبر هراس انگیز و دلهره آمیز را زیرگوشی بازگو می کند تا هم از اهمیت عظیم نقش و فونکسیون گمشده مطلوب و هم از وسواس درخور در گزینش او پرده بر دارد:

 

«آخرین فرمان،

آخرین تحقیر

مرز را پرواز تیری می دهد سامان

 

گر به نزدیکی فرود آید

خانه هامان تنگ

آرزومان کور

ور بپرد دور

تا کجا، تا چند؟

آه کو بازوی پولادین و کو سر پنجه ایمان؟»

 

·    معنی تحت اللفظی:

·    آخرین فرمان تحقیر آمیز دشمن از قرار زیر است:

·    برای سامان بخشی بر سرحدات بی سامان باید تیری پرتاب شود.

·    اگر تیر در نزدیکی فرود آید، خانه های توده تنگ و آرزوی توده کور خواهد شد.

·    و اگر در دور دست ها فرود آید، برعکس.

·    کجا ست، بازوی پولادین و سرپنجه ایمان برای پرتاب این تیر؟

 

۱

·    برای درک محتوای فکری این بند شعر باید بند پیشین شعر را به خاطر آورد:

 

مرزهای ملک

همچو سر حدات دامنگستر اندیشه بی سامان

 

·    اکنون می توان به معنی حکم «مرز را پرواز تیری می دهد سامان» پی برد:

·    مرز در این بند شعر، دیالک تیک مرز ملکی و مرز فکری است که هر دو نابسامان اند.

 

·    اما منظور از مرز ملکی و مرز فکری چیست؟

 

۲

·    منظور از مرز ملکی، به احتمال قوی، حد و مرز ملی، مادی و عملی توده است و منظور از مرز فکری، حد و مرز فکری و نظری توده:

·    منظور استقلال عمل و اندیشه در مقیاس ملی و فردی است!

 

۳

مرز را پرواز تیری می دهد سامان

 

·    تیر پرتاب شونده به سرحدات ملکی و فکری بی سامان توده، سامان درخور خواهد داد:

·    هرچه دورتر فرود آید، سرحدات ملکی و فکری توده، به همان میزان وسیع تر خواهد گشت.

·    و هرچه نزدیکتر فرود آید، سرحدات ملکی وفکری به همان اندازه تنگتر خواهند بود.

 

۴

مرز را پرواز تیری می دهد سامان

 

·    این بدان معنی است که حد و مرز خودمختاری و خرد توده به مسافت برد تیر بستگی خواهد داشت.

·    به عبارت دیگر، کم و کیف آزادی و استقلال توده بوسیله تیر تعیین خواهد شد.

·    نقش و فونکسیون تیر عبارت است از سامان بخشی بر سرحدات بی سامان ملکی و فکری:

 

۵

·    اگر تیر در نزدیکی ها فرود آید، اولا خانه های توده تنگ خواهند شد، یعنی سرحدات ملکی نابسامان و توده از استقلال ملی محروم خواهد ماند.

·    ثانیا چراغ آرزوی توده کور و سرحدات فکری نابسامان خواهد ماند و توده از استقلال نظر محروم خواهد ماند.

·    این به معنی وابستگی عملی و نظری خواهد بود.

·    این به معنی بردگی به دشمنان داخلی و خارجی خواهد بود.

 

ادامه دارد.