سیری در شعری از میررا علی معجز (5)

میرزا علی معجز

(1252 ـ 1313) 

(1873 ـ 1934)

رسول پیگیر هومانیسم، رنسانس و روشنگری

ویرایش، ترجمه و تحلیل از

میمحا نجار

بیلمه دیم

 (کلیات میرزا علی معجز صفحه 25) 

تحلیل شعر

بیلمه دیم

·        عنوان این شعر مفهومی است که ـ فی نفسه ـ به معنی ندانستن است.

·        اما آن در پیوند با عناصر متشکله این شعر، معنائی عمیقتر و بغرنجتر از دانش و شناخت صرف کسب می کند.

·        عنوان شعر، علاوه بر نفهمیدن، ندانستن، نشناختن، به معنی کوته اندیش بودن و ـ قبل از همه ـ به معنی توبه است.

1

·        شاعر روشنگری وضع و حال گالیله را دارد.

·        می داند که حق ـ بدون چون و چرا ـ با او ست.

·        اما اشکال کار در این است که اولا همه مردم تلسکوپ ندارند، تا گردش سیاره ها را به چشم خود ببینند و ایمان بیاورند

·        (اشکال اوبژکتیف و یا عینی)

2

·         ثانیا باور به خرافه و سنت و ناتوانی از خود اندیشی به حدی است که اگر هم به چشم خود ببینند، قبول نمی کنند

·        (اشکال سوبژکتیف و یا ذهنی).

3

·        توبه میرزا علی معجز همان توبه ای است که نسل های بعدی روشنگری یا به زور و زجر و شکنجه در ملأ عام (روزنامه و رادیو و تلویزیون) بر زبان خواهند راند و یا زبان شان از حلق بیرون کشیده خواهد شد، تا روشنگری محال شود.

4

·        وقتی به تحلیل مصرع به مصرع این شعر معجز بپردازیم، به کنه این مفهوم بغرنج «بیلمه دیم» پی خواهیم برد:

·        بیلمه دیم، توبه و پشیمانی عادی نیست.

·        بیلمه دیم، توبه و پشیمانی سرشته به درد است.

·        بیلمه دیم حاوی طنز تلخی است، تلخ تر از تلخ ترین زهرها و گزنده تر از گزنده ترین دشنام ها.

·        بیلمه دیم فریاد درونسوز درد است، از دست زمانه و زمین

·        (شرایط سوبژکتیف و اوبژکتیف)

·        بیلمه دیم ضجه دردی روانسوز از دست جامعه ای سراپا خود ستیز و خرد ستیز است.

·        این همان فریاد دردی است که دهها سال بعد، یکی را به انتحار و دیگری را به طغیان واخواهد داشت.

·        شاعر روشنگری در این شعر ـ احتمالا در تبعید و یا قبل از ابلاغ حکم تبعید ـ  از جامعه پوزش می طلبد.

·        از جامعه اسیر در چنگال خرافه و خریت و خرناسه.

·        از جامعه وارونه ی وارونه بین کوته اندیش.

·        جرم شاعر روشنگری از چه قرار است؟

ادامه دارد.