خود آموز خود اندیشی (۱۰۵۷)

 

شین میم شین

بوستان

باب سوم

در عشق و مستی و شور

حکایت اول

بخش دوم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۸۲ ـ ۸۳)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم

 

۱

نه سلطان خریدار هر بنده ای است

نه در زیر هر ژنده ای، زنده ای است

 

معنی تحت اللفظی:

سلاطین، هر بنده ای را نمی خرند.

در زیر هر لباس پاره پوره، حتما نباید زنده ای باشد.

 

سعدی

 در این بیت شعر،

برای تمیز عارف حقیقی از عارف قلابی،

دیالک تیک طبقه حاکمه و توده

را

 به شکل دیالک تیک سلطان و بنده بسط و تعمیم می دهد و بر آن است که سلطان خریدار هر بنده ای نیست.

 

او برای اثبات ادعای خود،

دیالک تیک فرم و محتوا

را

به شکل دیالک تیک جامه (ژنده درویشی) و دل زنده بسط و تعمیم می دهد و از یکی از قواعد مهم دیالک تیک پرده برمی دارد و آن اینکه فرم واحدی می تواند محتواهای متضاد داشته باشد:

زیر جامه ژنده درویشی می تواند عارفی زنده دل (از جنس صدف سر به زیر توسری خور)  باشد و یا عارف انقلابی (از جنس دریای کف بر لب).

 

سعدی

 دسته اول را می ستاید و به عرش اعلی می برد

و

دسته دوم را به تظاهر، تزویر و ریا متهم می کند و نیت واقعی آنها را گدائی (نان وقف) قلمداد می کند.

 

حافظ هم این دسته را با عناوین مختلف (زاهد، عابد، واعظ، شیخ، صوفی و غیره) به ریا و تزویر متهم می کند و به شلاق توهین و تحقیر و افترا می بندد.

 

قصد سعدی و حافظ از این طبقه بندی، به احتمال قوی، تفرقه افکندن در صفوف اهل طریقت و عرفان است.

 

سعدی را می توان به خاطر دیپلوماتیسم خارق العاده اش ستایش و یا سرزنش کرد.

 

برای سعدی مهم حفظ نظام جامعتی فئودالی ـ سلطنتی است و بقیه چیزهای مادی و فکری وسیله اند، برای نیل به این هدف.

 

ادامه دارد.