خرد ـ انسان ـ تاریخ (۱۰۸)

 

 

پروفسور دکتر مانفرد بور

برگردان

شین میم شین

فصل هفتم

اعلام فلسفی استقلال انسان

توسط ایمانوئل کانت

 

 

 

ایمانوئل کانت

(۱۷۲۴ ـ ۱۸۰۴)

برجسته ترین نماینده فلسفه کلاسیک آلمان

 پیشگفتار

قسمت سوم

۱

·    مشخصه توسعه فلسفه کلاسیک بورژوایی ماقبل کانت، عبارت بود از تشکیل، شکوفایی و تسلط فلسفه راسیونالیستی و فلسفه امپیریستی (خردگرایی و تجربه گرایی)، که مهم ترین نمایندگانش به شرح زیر بوده اند:

الف

·    دکارت

ب

·    اسپینوزا

پ

·    لایب نیتس

ت

·     (ولف)

ث

·    جان لاک

ج

·    برکلی

ح

·    هیوم

۲

·    راسیونالیسم و امپیریسم، اگر به لحاظ فلسفی در نظر گیریم، عمدتا مواد فکری ئی بوده اند که کانت در زمان خود با آنها روبرو شد و فلسفه خود را به آندو پیوند زد.

۳

·    این حقیقت امر آشکار، اما بدان معنی نیست که کانت، تفکر راسیونالیستی و امپیریستی پیشینیان خود را «وحدت بخشیده» و «ترکیب بزرگی» از جمعبندی آندو پدید آورده است.

۴

·    این نظر که در کلیه ادبیات متأثر از نئوکانتیانیسم و ادبیات وابسته به آن، یافت می شود، پیشداوری ئی بیش نیست.

۵

·    برای اینکه پیوند کانت با مواد فکری موجود از قبل، به معنی قبول هم این و هم آن تفاوت ها و تضادهای فلسفه راسیونالیستی و امپیریستی نبوده است.

۶

·    مقولات کانت، اگرچه راسیونال (عقلی) اند.

·    اما راسیونالیستی نیست.

۷

·    و پیوندی که کانت، میان مقولات (فهم) و تجربه (حسیت) برقرار می سازد، اگرچه امپیریکی (تجربی) است.

·    اما امپیریستی نیست.

۸

·    شکی نیست که کانت، هر از گاهی خود را وحدت بخشنده راسیونالیسم و امپیریسم قلمداد کرده است.

·    (کانت، «نقد خرد محض» و «کلیات»، جلد ۶۷ ص ۸۸۴)

۹

·    و شکی هم نیست که در فلسفه کانت، هم مواد فکری راسیونالیستی هست و هم مواد فکری امپیریستی.

۱۰

·    جملات معینی از اثر کانت تحت عنوان «نقد خرد محض»، به معنی مورد نظر امپیریسم فرمولبندی شده اند:

·    «شکی نیست که همه شناخت ما با تجربه شروع می شود.

·    برای اینکه اجرای لیاقت معرفتی ما به چه وسیله دیگری می توانست بیدار شود؟»

·    (کانت، «نقد خرد محض»، ص ۱)

۱۱

·    و یا «کل تفکر ما، چه مستقیم و چه غیرمستقیم،  باید نهایتا بر مشاهده، یعنی حسیت مبتنی باشد.

·    برای اینکه جز این موضوعی در اختیار نداریم.»

·    (کانت، «نقد خرد محض»، ص ۳۳)

۱۲

·    ضمنا جملاتی هم می توان از کانت پیدا کرد که به معنی مورد نظر راسیونالیسم فرمولبندی شده اند.

۱۳

·    اما علیرغم آن، نمی توان از وحدت بخشی و یا ترکیب راسیونالیسم با امپیریسم توسط کانت دم زد.

ادامه دارد.