دایرة المعارف روشنگری: نئوکانتیانیسم (۴) (بخش آخر)

۱۳۹۸ آذر ۴, دوشنبه

نئوکانتیانیسم (۴) (بخش آخر)

پروفسور دکتر مانفرد بور

برگردان

شین میم شین

· نئوکانتیانیسم پرنفوذترین دوره خود را از سال های ۹۰ قرن نوزدهم تا جنگ جهانی اول داشته است.

· از آن به بعد رفته رفته جای خود را به دیگر جریانات فلسفی فلسفه امپریالیستی آلمان می دهد.

· البته این بدان معنی نیست که دیگر نئوکانتیانیستی وجود نداشته است.

· کاهش نفوذ نئوکانتیانیسم تصادفی نبود.

· با ورود سرمایه داری به بحران عمومی اش و با پیروزی انقلاب سوسیالیستی اکتبر در روسیه، بورژوازی آلمان به فلسفه هائی نیاز داشت، که در عین حال جهان بینی هائی با تأثیر فراگیر باشند، آگاه به آن امر باشند و خصلت پیکارجو داشته باشند، تا بتوانند حاکمیت متزلزل آن را پس از جنگ و انقلاب تحکیم بخشند.

· نئوکانتیانیسم اما بدو دلیل زیر نمی توانست این نیازهای بورژوازی را برآورده سازد:

الف

· اولا نئوکانتیانیسم بر آن بود که فلسفه نباید به مسائل جهان بینانه بپردازد.

· ثانیا نئوکانتیانیسم به لیبرالیسم سیاسی گرایش داشت.

· ثالثا نئوکانتیانیسم مشغله فکری تحصیلکرده ها بود.

· رابعا نئوکانتیانیسم وظیفه ایدئولوژیکی خود را به مثابه رقیبی در مقابل ماتریالیسم فلسفی و در رابطه با تئوری توسعه دهه های پایانی قرن نوزدهم به انجام رسانده بود.

· و لذا توسط جریانات فلسفی دیگر که قادر به برآوردن نیازهای بورژوازی بودند، از عرصه بدر رانده شد.

· نئوکانتیانیسم بنا بر محل سکونت نمایندگانش و از لحاظ نقطه نظرهای سیستماتیکی در مکتب ماربورگ و مکتب فرایبورگ آلمان تدریس می شد.

۱۰

· مکتب نئوکانتیانیستی ماربورگ (کوهن، ناتورپ، فورلندر، کاسیدر) در تفسیر کانت در وهله اول به «استقراء ترانسندنتال» استناد می کرد و قصد کسب شناخت از طریق مفهومی و یا ریاضی صرف را داشت.

· جهان خارج را به مثابه «بافتی از روابط منطقی» تلقی می کرد که موجود نیست، بلکه همواره به وسیله شعور تعیین می شود.

۱۱

· مکتب نئوکانتیانیستی فرایبورگ، معروف به مکتب آلمان جنوبی (ویندل باند، ریکرت، باوخ، کون) کار اصلی فلسفه را برخلاف مکتب ماربورگ کمتر در آموزش شناخت و بیشتر در مسئله ارزش ها و تکالیف می دید.

· به نظر این مکتب مسئله اساسی فلسفه، نه مسئله وجود، نه مسئله چیزهای شیئی، بلکه امر به معروف است:

· «مسئله ارزش بر مسئله جهان تقدم دارد!»

۱۲

· مکتب نئوکانتیانیستی فرایبورگ نقش بزرگتری در مبارزه بر ضد ماتریالیسم تاریخی به عهده داشته است.

۱۳

· ریکرت در اتحاد با ویندل باند طبیعت را از جامعه (او به جای جامعه کلمه فرهنگ را به کار می برد) مجزا ساخت و برای هر عرصه متد خاص خود را پیشنهاد کرد:

الف

· متد «تعمیمی» برای علوم طبیعی

· متد «منفردساز» برای علوم اجتماعی.

۱۴

· ریکرت به جای جامعه کلمه فرهنگ را به کار می برد.

۱۵

· او بدین طریق پیش شرط های لازم را برای آن فراهم آورد که از سوئی پژوهش و تحقیق در علوم طبیعی دست نخورده بماند.

· اما از سوی دیگر راه ورود علوم طبیعی برعرصه علوم اجتماعی بورژوائی مسدود بماند و ماتریالیسم تاریخی از هردو دور نگه داشته شود.

۱۶

· نئوکانتیانیسم برای دور نگه داشتن ماتریالیسم تاریخی از هردو تلاش کرد تا کلیه مسائل جهان بینانه را از عرصه تحت مسئولیت فلسفه خارج سازد.

۱۷

· برشالوده فلسفه ارزشی مکتب نئوکانتیانیستی فرایبورگ، با جدا کردن متدهای علوم طبیعی و اجتماعی از یکدیگر، با بیرون راندن مسائل جهان بینانه از عرصه فلسفه و برشالوده منطق گرائی (لوژیسیسم) مکتب نئوکانتیانیستی ماربورگ در آلمان، آموزش های ایراسیونالیستی (خردستیزی) سال های ۲۰ و ۳۰ توسعه یافتند که به اشاعه ایدئولوژی فاشیسم پرداختند و تا حدودی در فاشیسم تحلیل رفتند.

۱۸

· تأثیر نئوکانتیانیسم بر فلسفه بورژوائی آلمان در جمهوری وایمار طبیعت منفی داشت و نباید بدان کم بها داده شود.

۱۹

· پرنفوذترین فلاسفه بورژوائی آلمان در این زمان با نئوکانتیانیسم به مکتب رفته اند

· (هاسرل، هایدگر، کرونر، هارتمن).

۲۰

· علاوه بر مکاتب نئوکانتیانیستی یاد شده، مکتب نئوکانتیانیستی دیگری نیز وجود داشت که از نفوذ کمتری برخوردار بود و به (نئو) کریتیسیسم معروف بود

· (ریل، پاولسن، کولپه، مایر).

۲۱

· کریتیسیم تلاش داشت تا از کانت تفسیر رئالیستی ارائه دهد.

۲۲

· این مکتب نئوکانتیانیستی تحریف ایدئالیستی ـ ذهنی کانت را که در مکاتب نئوکانتیانیستی دیگر رواج داشت، رد می کرد و مفهوم چیز در خود را (روی هم رفته به درستی) بخش ماهوی فلسفه کانت قلمداد می کرد.

۲۳

· نئوکانتیانیسم در فلسفه بورژوائی معاصر، دیگر نقشی بازی نمی کند.

· اما بخش های ایدئالیستی ـ ذهنی و اگنوستیسیستی آموزه های آن به اشکال متنوع در جریانات محتلف کنونی هنوز هم مؤثرند.

۲۴