کلنجار مفهومی ستاره و سار (9)

میمحا نجار

  

سار

·        حالا که تجرید و تعمیم را یاد گرفته ام، فکر می کنم که بتوانم به تحلیل شعری از مولانا نایل آیم.

ستاره

·        کدام شعر از مولانا؟ 

سار

از جمادی مُردم و نامی شدم

وز نما مُردم به حيوان سر زدم

مُردم از حيوانی و آدم شدم
پس چه ترسم، کی ز مردن کم شدم

حمله  ديگر بميرم از بشر

تا برآرم از ملايک بال و پر

بار ديگر از ملک پران شوم
آنچه اندر وهم نايد آن شوم

پس عدم گردم، عدم چو ارغنون

گویدم کانا الیه راجعون

ستاره

·        ایده بدی نیست.

·        پس شروع کن.

سار

·        من این شعر مولانا را اول تجزیه می کنم تا آن را جزء به جزء تحلیل کنم.

از جمادی مُردم و نامی شدم

وز نما مُردم به حيوان سر زدم

·        معنی تحت اللفظی:

·        من نخست جزو جمادات بودم.

·        جمادی وارگی (جمادیت) خود را نفی کردم و نبات شدم.

·        بعد نباتیت خود را نفی کردم و حیوان شدم.

ستاره

·        خیلی خوب معنی کردی.

·        ادامه بده.  

سار

از جمادی مُردم و نامی شدم

وز نما مُردم به حيوان سر زدم

·        من اکنون  مفاهیم این بیت را استخراج می کنم و مورد بررسی قرار می دهم:

·        جماد

·        نبات

·        حیوان

·        مرگ

ستاره

·        مفهوم جماد چگونه تشکیل شده است؟

·        از کجا آمده است؟

سار

·        مفهوم جماد  ـ قبل از همه ـ مثل مفهوم درخت، نتیجه تجرید است:

·        ما سنگ و چوب و فلز و خاک و سفال و غیره را می بینیم.

·        مثلا در همین اتاق نشیمن، استکان و نعلبکی و فنجان و کتری و سماور و صندوق و آیینه و میز و صندلی را می بینیم.

·        همه خصوصیات و مشخصات منحصر به فرد آنها را مورد صرفنظر قرار می دهیم و وجه مشترک همه آنها را برجسته می کنیم و بدان نام جماد می دهیم.

ستاره

·        آره.

·        درست است.

·        ولی کافی نیست.

سار

·        چرا نباید کافی باشد؟

ستاره

·        خواهیم دید.

·        تو به تحلیل شعر مولانا ادامه بده.

سار

از جمادی مُردم و نامی شدم

وز نما مُردم به حيوان سر زدم

·        نامی یعنی نمو کننده، یعنی نبات.

·        مفهوم نبات نتیجه تجرید همه انواع نباتات است.

·        از جلبک تا خزه

·        از گیاه تا درخت.

·        ما همه خصوصیات و مشخصات منحصر به فرد خزه ها، جلبک ها، علف ها، چمن ها، درختان و غیره را مورد صرفنظر قرار می دهیم و وجه مشترک همه آنها را مثلا نمو در اثر استفاده از نور و آب و هوا را برجسته می کنیم و بدان نام نبات می دهیم که ضمنا حاوی خصلت نمو آنها ست.

ستاره

·        درست است.

سار

از جمادی مُردم و نامی شدم

وز نما مُردم به حيوان سر زدم

·        مفهوم سوم، حیوان است.

·        حیوان هم نتیجه تجرید است.

·        من می توانم سگ و گربه و موش و خرگوش و غیره را در نظر گیرم.

·        ما همه خصوصیات و مشخصات منحصر به فرد آنها را مورد صرفنظر قرار دهم و وجه مشترک همه آنها را مثلا داشتن چهارپا و غیره را برجسته کنم و بدان نام حیوان دهم.

ستاره

·        درست است.

·        ولی کافی نیست.

·        خواهیم دید.

سار

·        باشد.

·        مفهوم آخر، مرگ است.

·        مولانا در مفهوم مرگ نه ضد زندگی را، بلکه نفی را گنجانده است.

·        نفی یعنی نابود سازی.

·        نفی هر چیز به معنی انکار آن است.

ستاره

·        آره.

·        منظور مولانا اما نه نفی مکانیکی، نه تخریب چنگیز آسا، بلکه نفی دیالک تیکی است.

·        می دانی تفاوت نفی مکانیکی با نفی دیالک تیکی چیست؟  

ادامه دارد.