سیری در گلستان سعدی (104)

 سعدی شیرازی 

 ( ۵۶۸ - ۶۷۱ هجری شمسی)

حکایت نهم

(گلستان با ب اول، ص 29) 

تحلیلی از شین میم شین

  

بنی آدم اعضای یکدیگرند

که در آفرینش، ز یک گوهرند

·        این بیت معروف ترین شعر سعدی را فضلای قوم تغییر داده اند و به شکل زیر در آورده اند:

بنی آدم اعضای یک پیکرند

که در آفرینش، ز یک گوهرند

·        ما این بیت را در هر دو فرم مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم:

بنی آدم اعضای یکدیگرند

که در آفرینش، ز یک گوهرند

·        معنی تحت اللفظی:

·        اولاد حوا و آدم به مثابه اعضای یکدیگرند.

·        برای اینکه همه از اصل و منشاء واحدی (خاک) تشکیل یافته اند.

1

بنی آدم اعضای یکدیگرند

·        منظور از عضو یکدیگر بودن اولاد حوا و آدم چیست؟

·        شاید قصد سعدی تأکید بر رابطه عضوی و ارگانیک میان آحاد مردم باشد.

·        در عالم واقع هم میان چیزها، پدیده ها، سیستم ها و روندهای هستی روابط متنوع و مختلفی برقرار است و گرنه تشکیل سیستم از هر نوع امکان ناپذیر می گردد.

·        در رابطه با هر سیسم، همیشه ما با دیالک تیک سه عضوی زیر سر و کار پیدا می کنیم:

·        دیالک تیک عنصر ـ ساختار ـ سیستم

·        هر ساختاری عناصر سیستم را به نحو معینی به یکدیگر پیوند می دهد و سیستم معینی را پدید می آورد.

·        میان آفتابه و کتری و طشت و غیره بلحاظ محتوا فرقی وجود ندارد:

·        همه مثلا از آلومینیوم اند.

·        ساختار آنها اما با هم تفاوت دارند.

·        چون اتم های آلومینیوم در آفتابه در مقایسه با همان اتم ها در کتری و طشت، تحت ساختار بکلی دیگری به تشکیل سیستم موسوم به آفتابه منجر شده اند.

·        ولی اگر هر سه را ذوب کنیم به آلومینیوم واحدی می رسیم.

2

·        میان یون های مثبت و منفی سدیم و کلر در نمک طعام پیوند یونی و یا نمکی برقرار است.

·        به همین دلیل از املاح (نمک های) معدنی سخن می رود.

·        پیوند یونی یکی از قوی ترین پیوندهای هستی است.

·        نیروئی که دو یون سدیم و کلر را به یکدیگر پیوند داده، به اندازه ای است که برای پرتاب وزنه ای به وزن کره زمین تا کیلومترها کفایت می کند.  

3

·        پیوند کربن و اکسیژن در گاز اختناق آور کربنیک که در آتش نشانی بصورت مایع مورد استفاده قرار می گیرد، پیوند کووالنتی است و بسیار ضعیفتر از پیوند یونی است.

4

·        پیوند ارگانیک و یا عضوی میان اعضای اندام ها و ارگانیسم ها برقرار می شود.

·        در این نوع پیوند میان اعضای اندام بوسیله اعصاب و غیره رابطه برقرار می شود.

·        آن سان که ضربه بر عضوی را همه اعضای اندام حس می کنند.

·        مأمورین شکنجه و آزار هم به این حقیقت امر واقفند.

·        آنها می دانند که هر ضربه ای که با شلاق بر کف پای کسی کوبیده شود، در تار و پود اندام او حس می شود.

5

بنی آدم اعضای یکدیگرند

که در آفرینش، ز یک گوهرند

·        سعدی برای اثبات وجود چنین پیوند حساسی میان افراد بشری از هر طبقه و نژاد و زبان و مذهب و ملیت مثل همیشه دلیل می آورد:

·        دلیل سعدی ضمنا دلیلی تئولوژیکی (فقهی) است:

·        چون حوا و آدم بنا بر آیات قرآن، از خاک تشکیل یافته اند، به همین دلیل، اولاد آندو نیز پیوند ارگانیک با هم دارند:

·        درد و رنج وارده بر هر کدام از انسان ها بوسیله مجموعه بشریت ادراک می شود.

6

·        دلیل سعدی اصولا بسیار سست و بی بنیاد است.

·        منشاء خاکی داشتن حوا و آدم که دلیل بر پیوند ارگانیک میان اولاد آندو نمی شود.

·        دلیل پیوند ارگانیک به دلیل تعلق اعضا به ارگانیسم معینی است و نه به دلیل داشتن اصل و منشاء خاکی واحد.

·        احساس درد و رنج وارده بر هر همنوعی از سوی همنوعان دیگر دلایل دیگری دارد که باید کشف و استدلال و اثبات شوند.

7

بنی آدم اعضای یک پیکرند

که در آفرینش، ز یک گوهرند

 ·        معنی تحت اللفظی:

·        اولاد آدم به مثابه اعضای پیکر واحدی اند.

·        برای اینکه همه اصل و منشاء واحدی دارند.

8

بنی آدم اعضای یک پیکرند

·        فضلای فئودالی قوم ظاهرا کلی زور زده اند و به «تصحیح» بیت سعدی نایل آمده اند.

·        اگر این بیت از سعدی باشد، بدان معنی خواهد بود که سعدی بشریت را به مثابه اندام واحدی و افراد بشری را به مثابه اعضای آن اندام تصور و تصویر کرده است.

·        می توان گفت که سعدی دیالک تیک جزء و کل را نخست به شکل دیالک تیک عضو و اندام و سپس به شکل دیالک تیک بشر و بشریت (نوع) بسط و تعمیم داده است.   

9

که در آفرینش، ز یک گوهرند

·        در این مورد نیز داشتن منشاء و اصل خاکی دلیل بر رابطه عضوی و ارگانیک نمی شود.

·        رابطه عضوی و ارگانیک چیزی است و رابطه نوعی بنی بشر چیز بکلی دیگری است که باید مورد تأمل و تحلیل قرار گیرد.

ادامه دارد.