فرهنگ مفاهیم فلسفی (الف) اصل مشاهده پذیری (۱)

 

 پروفسور دکتر هلموت میلکه

برگردان

شین میم شین

 

۱

·      اصل مشاهده پذیری قانون اساسی معرفتی ـ نظری پوزیتیویسم است که بنا بر آن، هر آنچه که مشاهده ناپذیر باشد، نمی تواند وجود داشته باشد.

 

۲

·      این اصل عمدتا در مقابل اندیشه بازی های واقعیت گریز مبتنی بر حدس و گمان رایج در طبیعت پژوهی قرن نوزدهم، تا حدودی مترقیانه بود، زیرا جنبه تجربی شناخت را مبنای حتمی طبیعت پژوهی قرار می داد.

 

۳

·      این اصل اما از موضع ایدئالیسم ذهنی مورد تفسیرمعرفتی ـ نظری اشتباه آمیزی قرار گرفت.

 

۴

جورج برکلی

(۱۶۸۵ ـ ۱۷۵۳)

اسقف، تئولوگ، امپیریست و فیلسوف ایرلندی ـ انگلیسی

مؤسس ایدئالیسم ذهنی

 

·      این تفسیر سوبژکتیویستی (ذهنگرایانه) در نهایت امر، بر مبنای حکم برکلی استوار شد که «وجود عبارت است از مورد ادراک قرار گرفتن» که لنین در انتقاد از تئوری شناخت ایدئالیسم ذهنی، در اثر خود تحت عنوان «ماتریالیسم و امپیریوکریتیسیسم» آن را ریشه تاریخی سوبژکتیویسم معرفتی می نامد.

 

۵

·      پوزیتیویست ها برای اثبات این اصل ـ قبل از همه ـ به استدلال اینشتین راجع بع تئوری نسبیت خاص اشاره می کردند که او وجود اتر را رد کرده، زیرا آن در آزمایش میشلسون ـ مورلی قابل مشاهده نبوده است. 

 

۶

·      اصل مشاهده پذیری در فرمولبندی معکوس از آن، حاویی یک هسته ماتریالیستی است که اگرچه مطلبی عادی است، ولی بیانگر اصل مطلب است:

·      هرآنچه که وجود ندارد، قابل مشاهده نیست.

 

۷

·      اتر قابل مشاهده نبود، زیرا وجود نداشت و لذا وارونه آن، یعنی برداشت پوزیتیویستی از آن، درست از آب در می آمد.

 

۸

·      مشاهده ناپذیری اما می تواند به طور تاریخی مشروط باشد و به استنتاجات نادرست منجر شود و سد راه پژوهش گردد.

 

۹

·      مشاهده ناپذیری تضمینی بر عدم وجود چیزها نیست. 

 

۱۰

·      اصل مشاهده پذیری ـ به لحاظ معرفتی ـ نظری ـ با قبول واقعیت مستقل از شعور در تضاد قرار دارد.

 

۱۱

·      عیب و نقص اصولی اصل مشاهده پذیری در دو مورد زیر نهفته است:

 

الف

·      در نادیده گرفتن تئوری  

 

ب

·      در مطلق کردن آزمایش.

 

۱۲

·      توسعه فیزیک مدرن ـ برخلاف اصل مشاهده پذیری ـ نشان داده که تفکر انتزاعی، استنتاجات ریاضی (خودقانونمندی ریاضیات) و امثالهم می توانند معارف مطمئنی به همراه آورند.

 

۱۳

·      از این رو ست، که طرفداران اصل مشاهده پذیری می کوشند مشاهده پذیری آزمایشی را با «مشاهده پذیری اصولی» جایگزین سازند تا با متد انکار ناپذیر آزمایش فکری در تناقض قرار نگیرند.

 

۱۴

·      مفهوم مشاهده پذیری با مفهوم تجربه در پیوند تنگاتنگ قرار دارد.

 

۱۵

·      هر دو مفهوم یاد شده حاوی خصلت تاریخی اند.

 

۱۶

·      از این رو از مشاهده پذیری نمی توان در ورای تجربه مربوطه، تعریف جامعی ارائه داد، یعنی تعریفی که اعتبارعام داشته باشد.

 

۱۷

·      ضد دیشوتومیکی مشاهده پذیر، یعنی اصولا مشاهده ناپذیر را می توان تنها در موارد انگشت شماری تعیین کرد.

·      زیرا بسیاری از مشاهده ناپذیرهای فعلی می توانند در آینده در جرگه مشاهده پذیرها قرار گیرند.

 

۱۸

·      اصل مشاهده پذیری به هیچوجه اهمیت هویریستیکی به معنی مستثنی قرار دادن ندارد.

 

ادامه دارد.