دایرة المعارف جامعه شناسی مارکسیستی ـ لنینیستی (۳۱۹)

 

پروفسور دکتر

ولفگانگ ایشهورن

اریش هان

مانفرد پوشمن

روبرت شولتس

هورست تاوبرت

و دهها تن دیگر

(۱۹۶۹)

برگردان

شین میم شین

ایده ئولوژی 

ادامه

۴۲

• در این زمینه می توان قبل از همه به دو جریان و یا دو طرح بندی بورژوایی زیر اشاره کرد:

الف

• جامعه شناسی دانش

 

ب

• جامعه شناسی پوزیتیویستی

۴۳

جامعه شناسی دانش

الف

 

 

ماکس شلر

 (۱۸۷۴ـ ۱۹۲۸)

فیلسوف آلمانی

مؤلف آثاری در زمینه اتیک، فنومنولوژی و آنتروپولوژی فلسفی

ملقب به «اولین مرد جنت فلسفه»

هایدگر ضمن تأیید لقب او، اعلام کرده که همه فلاسفه قرن بیستم از آبشخور ماکس شلر سیراب گشته اند و او را قوی ترین قدرت فلسفی در آلمان مدرن، اروپای معاصر و فلسفه معاصر نامیده است.

در سال ۱۹۵۴ کارول وژتیلا و بعدها پاپ ژان پل دوم تز دکترای او را توسعه عنوان «ارزیابی امکان تشکیل اتیک مسیحی بر پایه سیستم ماکس شلر» مورد مدافعه قرار دادند.

• جامعه شناسی دانش با نمایندگانی از قبیل شلر، منهایم و غیره، می کوشد که تأثیر اشتراط جایگاه اجتماعی بر شناخت اجتماعی و تشکیل شعور را مورد بررسی قرار دهد.

• اما آن را سرپوش می نهد و مطلق می سازد.

• برای اینکه خودویژگی کیفی تأثیر مواضع طبقاتی مختلف و متضاد را کاملا نادیده می گیرد و از اشتراط (مشروطیت) اجتماعی دانش را به طور کلی به مثابه فاکتور تحریف و تخدیش (مخدوش سازی)، سلب کیفیت می کند.

ب

 

کارل مانهایم 

(۱۸۹۳ ـ ۱۹۴۷)

جامعه شناس و فیلسوف مجارستانی الاصل

استاد دانشگاه در آلمان و انگلستان

از سردمداران جامعه شناسی دانش

• مانهایم به این نتیجه نهایی می رسد که شناخت عینی پیوند های اجتماعی فقط مختص قشر روشنفکر است که گویا فاقد جایگاه اجتماعی اند و بر فراز طبقات جامعه شناورند.

پ

• مانهایم جامعه شناسی دانش را به مثابه آلترناتیو آشکاری برای نقد ایده ئولوژی می داند و «ایده ئولوژی ـ مفهوم توتال (تام و تمام)» را برجسته می کند و بدین طریق گویا از موضع حزب مفروضی فاصله می گیرد و کشف «پیوستگی وجودی (تبعیت از وجود) هر تفکر مفروض زنده» و همچنین تفکر خود را وظیفه می داند.

ت

• این طرح بندی در نهایت بی خیالی بر این حقیقت امر سرپوش می نهد که خود مارکس در نهایت وضوح و صراحت، نه تنها «پیوستگی وجودی (تبعیت از وجود)» تفکر حریف، یعنی تفکربورژوایی را، بلکه بویژه شعور طبقاتی پرولتری را کشف کرده و به طرز ماتریالیستی به اثبات منابع اجتماعی علمیت و حقیقت ایده ئولوژی سوسیالیستی نایل آمده است.

۴۴

جامعه شناسی پوزیتیویستی

الف

 

ارنست توپیچ 

(۱۹۱۹ ـ ۲۰۰۳)

فیلسوف و جامعه شناس اطریشی

از اعضای محفل وین (پوزیتیویسم)

آثار او:

آغاز و پایان متافیزیک

مسائل علمتئوری

مطالبی راجع به انتقاد از ایدئولوژی

جنگ استالین

فلسفه اجتماعی هگل بمثابه آموزش شفا و ایدئولوژی سلطه

شناخت و توهم

نقد ایدئولوژی و تئوری دموکراسی هانس کلسن

شفا و زمان

بر ضد خطه دروغ

• ایده ئولوژی شناسی پوزیتیویستی در همین روزها به نمایندگی توپیچ می کوشد تا به کمک نقطه نظرات سمیوتیکی، ضدیت رادیکالی بین علم و ایده ئولوژی سرهم بندی کند و مسئله مربوط به علمیت و یا غیرعلمیت هر ایده ئولوژی مشخص را نامشروع اعلام دارد.

ب

• این طرح بندی از خصلت متفاوت «هنجاریت های ارزشی» و عناصر «توصیفی» فرم های شعوری مفروض حرکت می کند که به عنوان سیستم های زبانی جمعبندی کرده است.

پ

• این طرح بندی، ایده ئولوژی را به درجه «هنجاریت های ارزشی» تنزل می دهد و بدین طریق در خارج از بعد حقیقت و باطل قرار می دهد:

• توپیچ احکامی را که «در آنها قضاوت های ارزشی (ارزیابی ها، ارزشگذاری ها) و دستورالعمل ها در البسه دعاوی مبتنی بر حقایق امور عرضه می شوند»، احکام ایده ئولوژیکی می نامد.

ت

• تمایز فرمال میان قضاوت شیئی (امری) و قضاوت ارزشی، میان احکام توصیفی و احکام ارزیابی (ده سکریپتیو و پره سکریپتیو) اما نمی تواند به این تغافل منجر شود که سیستم های ایده ئولوژیکی هرگز از قضاوت های ارزشی و یا احکام ارزیابی صرف تشکیل نیافته اند و همواره حاوی نگرش، شناخت و نتیجتا حاوی احکام حقیقت امری به مثابه بنیان خویش اند.

ث

• منحرف سازی نظر از این و خالی سازی زیرپای قضاوت های ارزشی و قضاوت های شیئی از اثبات پذیری عقلی و یا از معاییر حقیقت و علمیت، چیزی جز مطلق سازی تمایز فرمال نبوده و نخواهد بود.

 

ادامه دارد.